Rembrandt bracht ‘anti-vocht’ laag aan op het doek van De Nachtwacht
Nieuw onderzoek bracht aan het licht dat Rembrandt het doek voor zijn beroemd schilderij 'De Nachtwacht' uit 1642 vooraf behandelde met een loodhoudende olie, voordat hij de eerste grondlaag aanbracht. Een dergelijke vochtwerende impregnatie is nooit eerder waargenomen bij Rembrandt of zijn tijdgenoten. De ontdekking, vandaag gepubliceerd in het gezaghebbende vakblad Science Advances, onderstreept Rembrandts inventieve manier van werken.
De verrassende observatie is een nieuw resultaat van Operatie Nachtwacht, het meest omvangrijke onderzoeks- en conserveringsproject in de geschiedenis van Rembrandts meesterwerk. Het volgt uit geavanceerde analyse van een klein stukje verf van het historische schilderij. Eerste auteur Fréderique Broers en collega's gebruikten een combinatie van röntgentechnieken om chemische verbindingen op submicroschaal in de onderste lagen van het doek te identificeren en te visualiseren: beeldvormende X-straal fluorescentie gecombineerd met X-straal ptychografie.
‘Graphical abstract’ van de publicatie door Fréderique Broers et al., Rijksmuseum / Science Advances.
Bescherming tegen vocht
Via onderzoek van het kleine verffragment uit De Nachtwacht bij DESY (Deutsches Elektronen-Synchrotron, Hamburg) ontdekten ze tot hun verbazing een loodrijke laag onder de kwarts-klei grondlaag van het doek. Prof. Koen Janssens (UAntwerpen): “Het was al eerder bekend dat Rembrandt soms dubbele gronderingen gebruikte, bvb. een rode onderlaag bedekt met een witte toplaag, waarop dan het eigenlijke werk werd geschilderd. Maar een dergelijke eerste “anti-vocht” laag werd nog nooit eerder opgemerkt.”
Een handleiding voor schilders uit de 17e eeuw raadt impregnatie van het canvas met loodrijke olie aan indien de werken tegen koude, vochtige muren komen te hangen. Aangezien De Nachtwacht bedoeld was om aan een buitenmuur van de Kloveniersdoelen (het gebouw van een 17e eeuwse schuttersvereniging in Amsterdam) te komen hangen, kan dit Rembrandt hebben geïnspireerd tot zijn ongebruikelijke voorbehandeling om de duurzaamheid van zijn meesterwerk te verbeteren.
Driedimensionale weergave van de verdeling van lood (geel), ijzer (rood), calcium (cyaan) en titanium (groen) in het onderzochte verfmonster.
Bij de analyse van het verfmonster uit De Nachtwacht troffen de onderzoekers fijnverdeeld lood aan, diep onder het zichtbare verfoppervlak, dus in de nabijheid van het schilderijdoek. In röntgenfluorescentie-scans van het gehele schilderij, gemaakt in het Rijksmuseum, is bovendien te zien dat over het hele oppervlak van het schilderij veel lood aanwezig is, aangebracht met brede halfronde kwaststreken. De loodverdeling laat zelfs een afdruk zien van het spanraam waarop het doek was gespannen tijdens het aanbrengen van deze voorbereidende lagen. Fréderique Broers, Rijksmuseum: “Zo biedt het onderzoek nieuw inzicht in Rembrandts creatieve proces bij het schilderen van De Nachtwacht, en geeft het ook informatie over de huidige conservatiestaat van het schilderij.”
Dit onderzoek gebeurde door een groep van Nederlandse, Belgische, Franse en Duitse onderzoekers onder leiding van de professoren Keune (UvAmsterdam en Rijksmuseum), Meirer (UUtrecht) en Janssens (UAntwerpen).
Publicatie details
Fréderique T.H. Broers, Ige Verslype, Koen W. Bossers, Frederik Vanmeert, Victor Gonzalez, Jan Garrevoet, Annelies van Loon, Esther van Duijn, Anna Krekeler, Nouchka De Keyser, Ilse Steeman, Petria Noble, Koen Janssens, Florian Meirer, Katrien Keune: Correlated x-ray fluorescence and ptychographic nanotomography on Rembrandt’s The Night Watch reveals unknown lead “layer”. Science Advances, 15 December 2023. DOI: 10.1126/sciadv.adj9394
Vroegere media berichtgeving:
Internationale media: Le Monde.fr (15/01/2023), News in France (15/01/23), Rundown Bulletin (15/01/23), ESRF News (17/01/2023), EurekAlert (17/01/2023), Physics.Org (17/01/2023), ScienceDaily (17/01/2023), ArtHistoryNews (17/01/2023), Crumpe (18/01/2023), Express.co.uk (18/01/23), Studyfinds (18/01/2023), Ansa.it (18/01/2023), Youtube (18/01/2023), Labrujula Verde (18/01/2023), Galileu (18/01/2023), ScienzeNotizie.it (18/01/2023), L'Eco Di Bergamo.it (18/01/2023), UfoCommunity.es (18/01/2023), MirageNews.au (19/01/2023), Focus.pl (20/01/2023), Actuelno.ru (20/01/2023), NakedScience.ru (20/01/2023), SwiftTelecast (20/01/2023), IndianEducationDaily.in (21/01/2023), Almcqs.pk (21/01/2023), Nauzal.ua (21/01/2023), NewsRnd (21/01/2023), ScienceAlert (23/01/23), ArsTechnica (23/01/23), TechInsider.ru (23/01/23), GeorgiaTV1.ge (23/01/23) , JerusalemPost.il (23/01/23), CTVNews.ca (23/01/23), Medium (24/01/23).
Lokale media: VRT Journaal (20/01/2023), VRT Radio (20/01/2023), Monumentaal (20/01/2023), RTBF (21/01/23), HLN (21/01/2023), Het Nieuwsblad (21/01/2023), LeSoir (21/01/2023)
Bekijk de driedimensionale weergave van de verdeling van lood
