Samenwerking tussen privéverzamelaars en publieke cultureel-erfgoedorganisaties

Hoe start je als museum een samenwerking met een privéverzamelaar? Hoe vind je als eigenaar het vertrouwen om de zorg voor een topstuk uit te besteden aan erfgoedorganisaties? Op vraag van de Vlaamse minister van Cultuur onderzocht het Competence Center Cultuurmanagement & Cultuurbeleid van de Universiteit Antwerpen de samenwerkingsmogelijkheden tussen private verzamelaars of instellingen en publieke cultureel-erfgoedorganisaties.

Er komt heel wat kijken bij het professionele beheer van cultureel erfgoed in privébezit dat ook publiek toegankelijk is. Samenwerkingen tussen private verzamelaars en cultureel-erfgoedorganisaties kunnen hier mooie resultaten opleveren, met voordelen voor beide partners. Toch zijn de mogelijkheden van zo’n samenwerking voor beide partijen nog te onbekend of te vaag.

In opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media voerde de Universiteit Antwerpen daarom onderzoek naar de samenwerking tussen particuliere verzamelaars of private instellingen en (semi)publieke cultureel-erfgoedorganisaties.

Onderzoekers prof. dr. Annick Schramme en Laura D’hoore namen de bestaande samenwerkingsvormen onder de loep en wijzen in hun eindrapport op de voor- en nadelen, de kansen en valkuilen. Het rapport bevat ook beleidsaanbevelingen en handvaten voor het opstellen van een ethisch kader.

Voorwaarden voor een succesvolle samenwerking

Bij de dynamische wisselwerking die er vandaag al bestaat, wordt de impact van de private actoren in het publieke tooncircuit steeds zichtbaarder. Galeries en veilinghuizen leunen bovendien steeds meer aan bij de institutionele, publieke spelers. 

Toch wordt momenteel het potentieel van de rijke private collecties in Vlaanderen nog niet ten volle benut. Het onderzoek resulteerde in 4 voorwaarden waarmee dat potentieel verder aangeboord zou kunnen worden:

• Sterkere publieke cultureel-erfgoedorganisaties: organisaties zouden over een duidelijk collectieprofiel, voldoende autonomie, voldoende infrastructuur en financiële middelen moeten beschikken. Verder is de betrokkenheid van alle stakeholders een belangrijke factor.
• Kennisdeling en wettelijk kader: er is nood aan uitwisseling van de wederzijdse unieke kennis en competenties. Privéverzamelaars hebben behoefte aan meer duiding en ondersteuning bij het ethische en juridische kader rond samenwerkingen. Verder is er meer toenadering en dialoog tussen de publieke en private actoren nodig.  
• Stimulans mecenaat: de optimalisatie van de mecenaatswetgeving kan een  belangrijke impuls geven aan de publiek-private samenwerkingen. Verder zou de oprichting van een privaat fonds de financiering van kunstaankopen voor publieke collecties kunnen stimuleren.
• Bescherming erfgoed: hoe kan het rijke aanbod aan privécollecties beter beschermd worden en eventueel een plaats krijgen bij publieke organisaties? Welke beleidsmaatregelen zijn daarvoor nodig?  

Uit het onderzoek blijkt verder dat een vertrouwensband de belangrijkste factor is voor een succesvolle samenwerking. Zo’n vertrouwensband veronderstelt ook een wederkerigheid en een balans: het gevoel dat beide partijen evenwaardige input leveren en een meerwaarde kunnen halen uit de samenwerking op lange termijn.