Onderzoek term 'asielzoekers'

Emmi Verleyen (UAntwerpen) & Kathleen Beckers (Universiteit van Amsterdam) analyseren terminologie in 503 krantenartikels

Als journalisten de term ‘asielzoekers’ gebruiken in een nieuwsbericht over immigratie, is er een grotere kans dat dat artikel een negatieve toon heeft dan wanneer de termen ‘(im)migranten’ of ‘vluchtelingen’ worden gebruikt. Dat blijkt uit een inhoudsanalyse op basis van 503 artikels (2015-2020) van De Standaard en Het Laatste Nieuws. Dat immigratie en de terminologie die ermee gepaard gaat een gevoelig onderwerp is, komt opnieuw naar boven bij het debat over de Paleizenstraat en het geïmproviseerde tentenkamp aan het Klein Kasteeltje.

Allereerst onderzochten de politieke wetenschappers hoe immigratie aan bod kwam in het nieuws. Eén nieuwsbericht kan bestaan uit meerdere frames en kan meerdere actoren bevatten. Een frame is een denkkader dat via woorden en beelden een betekenis geeft aan de realiteit. Aan de hand van die woorden en beelden kan er een negatieve of positieve focus worden gelegd in een nieuwsbericht.

In de 503 artikels kwam een negatieve framing (60 procent van de artikels) het meest voor. Zo ging het nieuws vaak over de organisatorische problemen die gastlanden bij de aankomst van asielzoekers, vluchtelingen en migranten ervaarden. Ook werd frequent gesproken over een algemene, economische of culturele dreiging. In 42 procent van de artikels kwamen asielzoekers, vluchtelingen en migranten als slachtoffer in het nieuws. In deze artikels werd onder meer verwezen naar hun slechte leefomstandigheden, of hoe ze slachtoffer waren van racisme. 

In slechts 15,1 procent van de artikels kwam immigratie positief aan bod. Hierbij werd bijvoorbeeld benadrukt welke culturele en economische opportuniteiten immigratie kan bieden aan het gastland. Emmi Verleyen: “We onderzochten ook of er een verschil was tussen de jaren van de Europese vluchtelingencrisis (2015-2017) en de jaren erna (2017-2020). Als we kijken naar het voorkomen van de verschillende frames, zien we vooral een toename van het slachtofferframe tijdens de crisisjaren. Er zijn geen verschillen tussen De Standaard en Het Laatste Nieuws in het voorkomen van bepaalde nieuwsframes.”

​Asielzoekers, vluchtelingen of migranten?

Wanneer de onderzoekers vervolgens keken naar het voorkomen van de termen asielzoeker, vluchteling en (im)migrant in de krantenberichten, zagen ze dat de actor vluchteling (51,9 procent) het vaakst aan bod kwam in de artikels, gevolgd door migranten (27,8 procent) en asielzoekers (25 procent). Qua algemeen gebruik van de actortermen in Tabel 1 blijkt dat de termen vluchtelingen en asielzoekers vaker voorkwamen tijdens de crisis, terwijl de bredere term migrant vaker werd gebruikt tijdens de niet-crisisjaren. De krant De Standaard lijkt de bredere term (im)migrant vaker te gebruiken, daar waar Het Laatste Nieuws vaker voor de termen asielzoeker en vluchteling kiest. 

“Vervolgens onderzochten we of bepaalde actortermen die werden gebruikt, samenhingen met de ‘framing’ van een nieuwsbericht”, legt Kathleen Beckers uit. “Dit blijkt het geval te zijn als journalisten in een krantenartikel naar een ‘asielzoeker’ verwijzen, dan heeft dit artikel drie keer meer kans om een negatieve toon te hebben. Ook de term ‘migrant’ wordt relatief vaak in een negatieve context aangehaald, al is dat minder het geval dan bij asielzoekers. Wanneer de term asielzoekers werd gebruikt, was er ook een significant lagere kans dat het slachtofferframe aan bod kwam.”

​Tabel 1. Aandeel van nieuwsitems met de verschillende types actoren in de niet-crisisperiode (2017-2020) versus crisisperiode (2015-2017).

De stem van actoren

Deze studie focuste ook op de relatie tussen een stem geven aan de drie actoren en de manier waarop ze in het nieuws aan bod kwamen. Kwamen ze actief aan het woord of werden ze enkel vermeld? De resultaten tonen dat asielzoekers, vluchtelingen en migranten amper een stem kregen. In 94,4 procent van de artikels werden ze enkel vermeld. “We stelden vast dat als ze het woord krijgen, er meer kans is dat ze als slachtoffer gezien worden of in een meer positieve zin in het bericht voorkomen. Dezelfde resultaten vonden we ook omgekeerd: als de drie actoren enkel vermeld worden, dan hebben ze een hogere kans om negatief aan bod te komen in het krantennieuws”, aldus Verleyen. 

De onderzoekers stippen aan dat ze op basis van het onderzoek niet over causale verbanden kunnen spreken. “We weten niet of een negatieve toon in een nieuwsbericht ertoe leidt dat bepaalde actortermen aan bod komen, of dat het gebruik van bepaalde actortermen ervoor zorgt dat de kans groter is dat er een negatieve frame aanwezig is”, voegt Beckers toe.

Impact op de perceptie

Dat de termen die worden gebruikt om de actoren in immigratienieuws te beschrijven niet zonder gevolgen zijn, staat buiten kijf. Daar waar de termen asielzoekers en migranten vaker voorkomen in een negatieve context, is dit bij de term vluchtelingen veel minder vaak het geval. De vraag is hoe bewust journalisten omgaan met de begrippen asielzoekers, vluchtelingen en migranten. Aangezien eerder onderzoek al aantoonde dat de framing van immigratienieuws de publieke perceptie over immigratie kan beïnvloeden, is het belangrijk dat journalisten zich bewust zijn welke woorden en beelden ze gebruiken om nieuwsverhalen over asiel en immigratie te vertellen. Hoe over immigratie en de betrokken actoren in het nieuws – zoals over de opvangcrisis aan het Klein Kasteeltje – wordt bericht, kan de publieke opinie rond het thema beïnvloeden.