i.s.m. Luc Van de Poele, diensthoofd Departement Onderwijs
Deze tekst is gebaseerd op de beleidsnota rond wetenschappelijke integriteit in de bachelor- en masteropleidingen van de Universiteit Antwerpen (zie onderaan deze pagina).
Binnen het hoger onderwijs is wetenschappelijke integriteit een belangrijk aspect dat vooral in de doctoraatsopleidingen een centrale rol inneemt. In de initiële opleidingen komt dit tot nu toe echter minder aan bod en is het vaak hoofdzakelijk gericht op het vermijden en bestrijden van vormen van plagiaat. Hoewel dit uiteraard een belangrijk element is, zou de nood om wetenschappelijk integer te handelen doorheen het gehele wetenschappelijke proces nog explicieter geïntegreerd moeten worden in de opleidingen. Maar hoe kan je dit als lesgever of als lesgeversteam in de praktijk aanpakken? Hieronder geven we enkele praktische voorbeelden van methoden die hiertoe kunnen bijdragen.
Organisatie van onderwijs
- Organiseren van lessen rond wetenschappelijke integriteit
Studenten bewust maken van wetenschappelijke integriteit en hen ernaar leren handelen lukt uiteraard niet door er slechts enkele lessen aan te besteden in een opleiding. Het is echter wel belangrijk dat er met de studenten dieper wordt ingegaan op het concept en dat ze dit leren toepassen op concrete casussen. Weten wat wetenschappelijke integriteit inhoudt is immers een voorwaarde om dit nadien ook in de praktijk te kunnen toepassen. De concrete uitwerking van dergelijke lessen kan erg uiteenlopende vormen aannemen, gaande van een eerder klassiek hoorcollege tot meer activerende werkvormen; - Leerlijn wetenschappelijke integriteit
Om studenten te doordringen van de noodzaak aan wetenschappelijk integer handelen, is het noodzakelijk dat dit in verschillende vakken aan bod komt. Om dit systematisch te organiseren en er voor te zorgen dat de verschillende aspecten ook daadwerkelijk aan bod komen, is het opstellen van een leerlijn hierrond een effectieve techniek. In zo’n planning wordt aangegeven welke elementen op welk moment in de opleiding (en in welke opleidingsonderdelen) op zijn minst aan bod komen. - Methodologische opleidingsonderdelen
Binnen opleidingsonderdelen gericht op het aanleren van een correcte onderzoeksmethodologie, is aandacht voor wetenschappelijke integriteit onontbeerlijk en vanzelfsprekend. Toch gebeurt dit in de praktijk vaak hoofdzakelijk impliciet. Wanneer de lesgever expliciet aangeeft waar het bewust of onbewust fout kan lopen, wordt het belang hiervan voor studenten nog meer in de verf gezet.
Toepassen op concrete casussen
- Praktijkvoorbeelden van schendingen van wetenschappelijke integriteit
In elk wetenschapsdomein zijn casussen bekend van flagrante overtredingen van de wetenschappelijke integriteit. Dergelijke – soms beruchte - casussen maken de studenten alert op waar het grondig fout kan gaan, maar eveneens dat de wetenschappelijke wereld dit niet aanvaardt en dat de gevolgen groot kunnen zijn. Ook voorbeelden op kleinere schaal zijn echter belangrijk om aan te tonen dat overwegingen betreffende wetenschappelijke integriteit voortdurend de kop op steken. - Bespreken van artikels
Tijdens hun opleiding moeten studenten geregeld wetenschappelijke artikels lezen. De bespreking hiervan is een ideale insteek om ook aspecten die verband houden met wetenschappelijke integriteit aan bod te laten komen, zoals bijvoorbeeld het vermelden van affiliaties, beschrijvingen van de technieken van dataselectie en –cleaning, etc. - Voorbeelden uit eigen onderzoek van de lesgever
Lesgevers hebben een voorbeeldfunctie voor hun studenten. Het is dan ook essentieel dat de studenten merken dat wetenschappelijke integriteit in het eigen onderzoek van de lesgever een centrale plaats inneemt, bijvoorbeeld doordat je als lesgever expliciet verwijst naar dilemma’s waarmee je geconfronteerd werd. - Evaluatie van opdrachten
Door het opnemen van evaluatiecriteria betreffende wetenschappelijke integriteit, benadruk je het belang hiervan. Ook in de feedback achteraf laat je dit best expliciet aan bod komen, zowel in positieve zin als wanneer er nog fouten tegen gemaakt worden. In dit laatste geval is het uiteraard wel belangrijk om studenten hierover tijdens formatieve evaluaties niet te blameren, maar om ze op weg te zetten om dit in de toekomst anders aan te pakken.
Omkadering
- Ondersteunende procedures en tools
Een beleid over wetenschappelijke integriteit is maar geloofwaardig als het ook zichtbaar is in de procedures die een faculteit hanteert en de tools die ze daarvoor hanteert. Zo kunnen studenten ook hulpmiddelen ter beschikking gesteld worden om hun datasets in te leveren of te ontsluiten. - Sanctionering
In sommige gevallen, zoals bij plagiaat, zal het schenden van wetenschappelijke integriteitsregels leiden tot een sanctionering. Door hiervan (anonieme) voorbeelden vanuit de eigen opleiding te geven tijdens de les, zullen de studenten weten dat hiertegen daadwerkelijk opgetreden wordt.
Voor een diepgaandere uitwerking van zowel de theoretische achtergrond als de praktijkvoorbeelden, kan je terecht bij de volledige nota 'Wetenschappelijke integriteit in de bachelor- en masteropleidingen van UAntwerpen'.