De voorbije weken hebben universiteiten en hogescholen de volledige omslag gemaakt naar afstandsonderwijs. Docenten en assistenten leveren momenteel grote inspanningen om een alternatief onderwijstraject uit te werken en zo de afstand naar de studenten te overbruggen. De vraag blijft: hoe kunnen we studenten in dit alternatieve traject aan het werk krijgen, en houden?
Open Universiteit slaagt er al jaren in om activerend online onderwijs aan te bieden. Enkele docenten bundelden recent hun kennis en ervaringen op dit vlak in de website Digitale Didactiek. De website bevat heel wat aanknopingspunten voor het ontwikkelen, aanbieden en begeleiden van onderwijs in een online omgeving. We vatten enkele interessante tips van hen en van enkele andere auteurs samen in deze onderwijstip. Praktische toepassingen worden geïllustreerd met technologieën die worden gebruikt aan de Universiteit Antwerpen, maar andere elektronische leeromgevingen bieden soortgelijke mogelijkheden.
I. Stippel een geschikt parcours uit
Hoe kan je als docent je eigen didactische competenties optimaal benutten zodat de technische tools geen doel op zich worden? In een tijd van onzekerheid is het niet nodig om alles overboord te gooien en nieuwe didactische concepten uit te proberen op grote schaal. Het is in de eerste plaats belangrijk om na te denken over je eigen didactische visie: wat wil ik bereiken met mijn opleidingsonderdeel? Leg daarop de focus.
Enkele concrete tips om een parcours uit te stippelen
- Laat je inspireren door de eindcompetenties van je opleidingsonderdeel en blijf zorgen voor een logische aansluiting tussen doelen, leeractiviteiten en toetsing.
- Leg de nadruk op de essentie. Ga op zoek naar inhoudelijke dwarsverbindingen en zet daarop in. Je hoeft de cursus/leerinhouden niet lineair te doorlopen; zorg er vooral voor dat de onderlinge samenhang tussen de verschillende thema’s voldoende duidelijk wordt. Introduceer eventueel grotere casussen waaraan studenten individueel of in kleine groep kunnen werken.
- Denk na over het traject dat je wilt aanbieden. Je kan met video-opnames werken maar je kan ook in een zelfstudietraject voorzien zonder lesopnames. Ga weloverwogen te werk als je lesopnames in je cursus integreert.
- Online hoorcolleges hoeven niet even lang te zijn als de klassieke hoorcolleges van vijftig minuten. Een duurtijd van 15-20 minuten is voldoende. Je kan eventueel reeds opgenomen colleges opgesplitst aanbieden of een selectie maken uit bestaande beelden. Online colleges kan je aanvullen met vragen op een discussieforum.
- Vul theorie aan met aparte uitgewerkte voorbeelden waarin je een oplossing toont in verschillende stappen.
- Je kan ervoor opteren om de ingeplande hoorcolleges te vervangen door digitale responsiecolleges, waarin de studenten vragen stellen over zelfstandig verwerkte leerstof. Je kan kiezen voor een synchrone optie (bijv. via Blackboard Collaborate Ultra), maar ook voor een laagdrempeligere asynchrone versie. Studenten sturen dan hun vragen door en de docent beantwoordt de vragen, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling via een audio- of video-opname.
- Activeer voorkennis door de link te leggen naar bestaande screencasts/kennisclips. (meer informatie: onderwijstips 55, 56 en 58). Kennisclips behandelen specifieke thema’s en duren max. 5 à 7 minuten.
- Hou de kenmerken van je eigen studentenpopulatie voor ogen bij het uitwerken van een aangepast traject. Hebben ze veel begeleiding nodig? Wat is mogelijk bij deze groep?
- Wees je ervan bewust dat het voor sommige studenten minder evident is om van thuis uit online les te volgen of grote bestanden te downloaden en op te laden. Vraag studenten om problemen te melden. Studenten die thuis niet over een degelijke internetverbinding en/of computer beschikken, verwijs je door naar de centrale dienst voor studiebegeleiding (aan UAntwerpen is dat STIP).
- Vermijd impulsieve beslissingen: blijf kritisch en ga doordacht te werk.
II. Plaats voldoende wegwijzers
De werkdruk beheersbaar houden voor alle partijen: het blijft een evenwichtsoefening. Het is daarom belangrijk dat zowel docenten als studenten hun aandacht kunnen richten op de juiste zaken. Een grote efficiëntiewinst kan worden gerealiseerd door voldoende structuur in te bouwen.
Enkele concrete tips om wegwijzers in te bouwen
- Investeer in een overzichtelijke (mappen)structuur in je elektronische leeromgeving (bijv. je Blackboardcursus).
- Verduidelijk de opbouw en samenhang van het aangeboden (digitaal) materiaal in een kort introductietekstje of -filmpje.
- Maak de verwachtingen duidelijk: welk materiaal is verplicht door te nemen en welk is facultatief?
- Leg verbanden met het studiemateriaal dat reeds voorzien was.
- Zet in je elektronische leeromgeving hulpmiddelen in de kijker door snelkoppelingen te leggen (bijv. naar het discussieforum, opdrachten etc.).
- Bouw vaste routines in: post bijvoorbeeld telkens op hetzelfde moment in de week een digitaal hoorcollege en bijhorende opdracht. Communiceer dit ook duidelijk naar studenten.
- Stem onderling af met collega’s over je aanpak en timing (aan de Universiteit Antwerpen kan dat ook centraal gebeuren via de onderwijsadministratie of via de CIKO-stafmedewerker van de faculteit).
III. Laat studenten niet van het pad afdwalen (ofwel: bied houvast)
Structurerende ingrepen zijn nodig om studenten bij de les te houden. Het louter aanbieden van digitaal materiaal biedt weinig garantie op studiesucces. Hoe kunnen we vanop afstand de studenten motiveren om ermee actief aan de slag te gaan?
Enkele concrete tips om houvast te voorzien
- Blijf in contact met de studenten via de elektronische leeromgeving. Probeer naar studenten rechtlijnig maar niet overdadig te communiceren.
- Voorzie in een gestructureerd feedbackproces. Maak duidelijk hoe en wanneer studenten feedback kunnen verwachten. Naast schriftelijke feedback kan je ook gebruik maken van video- of audiofeedback (Mc Carthy, 2015).
- Voer live terugkoppelingsmomenten of vragenuurtjes in (bijv. via Blackboard Collaborate Ultra of, bij kleinere groepen, via Skype). Je kan een grote groep studenten opsplitsen in kleinere groepen: zo zorg je voor een intensiever contact.
- Bouw tussentijdse deadlines in om de vinger aan de pols te houden. Je kan een voorbeeldplanning met prioriteiten en deadlines opstellen voor de studenten.
- Organiseer formatieve toetsing. Onderzoek toont aan dat tussentijdse toetsing de meest effectieve leerstrategie blijft (Adesope et al., 2017). Enkele mogelijkheden:
- Na een onderdeel van zelfstudie kan je via Blackboard een online quiz organiseren met automatische terugkoppeling.
- Via MyMediasite kan je aan je opnames van hoorcolleges interactieve elementen (quizzes, polls en Q&A) toevoegen.
- Tussentijdse toetsing tijdens een online college kan je organiseren met stemtools zoals Poll Everywhere.
- Probeer het contact tussen de studenten onderling te stimuleren. Dit kan live via Blackboard Collaborate Ultra, maar ook schriftelijk via het Blackboardforum. Breng als docent zelf voldoende structuur aan in het forum vooraleer je het openstelt voor studenten.
- Via groepsopdrachten die studenten uitvoeren met behulp van online samenwerkingstools, bijv. Google Docs, kan je het onderlinge contact ook aanmoedigen.
- Activeer studenten door hen zelf een presentatie te laten opnemen en opladen in de elektronische leeromgeving.
- Waardeer studenten voor hun deelname aan virtuele activiteiten.
Meer weten?
De ECHO-tips met betrekking tot online onderwijs worden op de ECHO-website gebundeld aangeboden.
Voor medewerkers van de Universiteit Antwerpen: op Pintra werden alle tips voor online lesgeven (inclusief links naar mogelijke tools) hier verzameld.
Geraadpleegde bronnen
Open Universiteit (2020, maart), https://www.ou.nl/web/ddguide, geraadpleegd op 25 maart 2020.
Sluijsmans, D., Surma, T., Camp, G., Vanhoyweghen, K., Muijs, D. & P.A. Kirschner (2020, maart). Toolgericht of doelgericht. https://www.scienceguide.nl/2020/03/toolgericht-of-doelgericht/, geraadpleegd op 25 maart 2020.
Universiteit van Amsterdam (2016, juni), https://wiki.uva.nl/kb-oa/index.php/Didactische_tips_voor_Blackboard#Tips_voor_het_ontwerpen_van_onderwijs_mede_via_Blackboard, geraadpleegd op 27 maart 2020.