i.s.m. Bianca Roseaux (UAntwerpen, Departement Onderwijs)
Deze tip is mede gebaseerd op de online leermodule 'Lesgeven voor en over duurzaamheid' van Duurzaam Educatiepunt, het expertisecentrum rond duurzaamheidseducatie van de Vlaamse overheid. De verschillende voorbeelden zijn gebaseerd op de brochure 'Duurzaamheid in de onderwijspraktijk' (UAntwerpen, 2022).
”Sustainable development begins with education.” Zo verwoordt UNESCO de cruciale rol van onderwijs, maar waar begin jij als docent of assistent?
Het begrip duurzaamheid
Duurzame ontwikkeling kreeg zijn moderne, formele invulling in het VN-Brundtlandrapport in 1987. De belangrijkste conclusie van het rapport luidde dat de grootste mondiale problemen het gevolg waren van de armoede in het ene deel van de wereld en de niet-duurzame consumptie en productie in het andere deel van de wereld. Duurzame ontwikkeling betekent in dit rapport dan ook: “Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder daarbij de behoeften van de toekomstige generaties in gevaar te brengen.”
Het meest bekende kader voor duurzame ontwikkeling zijn de Sustainable Development Goals (SDG’s). In 2015 lanceerde de VN de ‘Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling’, die vertaald wordt in 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (de SDG’s) en 169 concrete subdoelstellingen.
Duurzaamheidseducatie
Duurzaamheidseducatie kan je ruwweg opdelen in:
- Lesgeven over duurzaamheid: je brengt kennis en begrip over naar je studenten
- Lesgeven voor duurzaamheid: je tilt studenten naar een hoger niveau, ze creëren nieuwe kennis en leren zelf op zoek te gaan naar de duurzame antwoorden op duurzaamheidsuitdagingen.
Lesgeven over duurzaamheid
Om kennis en begrip over duurzame ontwikkeling over te brengen aan studenten kan je er ten eerste voor kiezen om nieuwe ‘duurzame inhoud’ toe te voegen aan je opleiding/opleidingsonderdeel of bestaande leerinhoud te oriënteren op duurzaamheid.
Welke duurzame theoretische inhouden zijn relevant om op te nemen in je opleiding/opleidingsonderdeel?
Tijdens de lessen Ecologische geschiedenis (modeltraject deel 2 Bachelor Geschiedenis, Faculteit Letteren en wijsbegeerte UAntwerpen) leren studenten vanuit hun historische achtergrond naar duurzame ontwikkeling kijken. Ze ontdekken onder meer dat acties van vandaag niet steeds de gewenste impact hebben op de toekomst. |
Daarnaast kan je in je opleiding/opleidingsonderdeel ook duurzaamheidsuitdagingen bespreken en deze bijvoorbeeld vanuit de SDG’s kaderen en zo meteen ook het begrip over duurzame ontwikkeling versterken bij je studenten.
SDG 3 “Verzeker een goede gezondheid en promoot welzijn voor alle leeftijden” kan je koppelen aan een duurzaamheidsuitdaging zoals het terugdringen van obesitas. Deze uitdaging heeft tevens ook linken met andere SDG’s zoals SDG 1 “Beëindig armoede overal en in al haar vormen” en SDG 4 “Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang leren voor iedereen.” |
Je kan nog een stap verder gaan en ervoor opteren om duurzame inhoud expliciet op te nemen in je kern- en/of eindcompetenties. Op die manier geef je duurzaamheid een centrale en structurele plek in je opleiding/opleidingsonderdeel.
De Master Meertalige Professionele Communicatie (Faculteiten Letteren en wijsbegeerte & Bedrijfswetenschappen en Economie UAntwerpen) heeft duurzaamheid opgenomen als een van de kerncompetenties. |
Lesgeven voor duurzaamheid
Behalve lesgeven over duurzaamheid kan je ook lesgeven voor duurzaamheid. Je zet daarbij via je opleiding/opleidingsonderdeel in op duurzaamheidscompetenties. Een duurzaamheidscompetentie is een geïntegreerd geheel van kennis, vaardigheden en attitudes, die studenten in staat stellen om steeds opnieuw en in steeds wisselende contexten de wegen naar duurzame ontwikkeling vorm te geven. Ze zijn dus een hefboom om een bijdrage te leveren aan een duurzame toekomst. We onderscheiden zes duurzaamheidscompetenties (Rieckmann, 2018; Wiek et al., 2011):
- Systeemdenken: studenten onderkennen duurzaamheidsuitdagingen en hun complexiteit.
- Normatieve competentie: studenten kunnen gangbare systemen kritisch doorlichten.
- Anticipatorische competentie: studenten kunnen een onderbouwde visie geven op de toekomst.
- Strategische competentie: studenten kunnen een plan ontwerpen om niet-duurzame elementen te veranderen.
- Interpersoonlijke competentie: studenten kunnen zich verplaatsen in anderen en kunnen samenwerken met anderen.
- Competentie zelfbewustzijn: studenten zijn zich bewust van hun eigen normen en waarden.
Op zoek naar meer inspirerende voorbeelden? Lees dan de volledige onderwijstip!