i.s.m. Freija Kleijnen (UAntwerpen, Stafmedewerker Ondernemerschap Faculteit Bedrijfswetenschappen en Economie en Departement Onderwijs) en Prof. Johanna Vanderstraeten (UAntwerpen, Hoofddocent Faculteit Bedrijfswetenschappen en Economie)
Wat zijn ondernemende competenties?
Ondernemende competenties zijn een geheel van kennis, attitudes en vaardigheden die ondernemend handelen bij studenten stimuleren. Met andere woorden gaat het over kennis, attitudes en vaardigheden die studenten in staat stellen kansen te benutten en ideeën tot uitvoering te brengen en om te zetten in (financiële, culturele of sociale) waarde voor anderen (FFE-YE, 2012).
De competenties zijn dus gericht op het voorbereiden van studenten om zowel zelfstandig als binnen een organisatie ondernemend gedrag te vertonen. Dit betekent dat studenten worden voorbereid om (1) eigenaar te worden van een onderneming en/of (2) om als werknemer ondernemerschap en innovatie te bevorderen binnen de organisatie waarvoor ze werken (Gibb, 2022).
Enkele voorbeelden van ondernemende competenties zijn samenwerken, creativiteit en innovatie, plannen en zelfredzaamheid. Het European Entrepreneurship Competence Framework (EntreComp) beschrijft deze ondernemende competenties en deelt ze op in verschillende domeinen en leerresultaten per bekwaamheidsniveau. Het is een uitgebreide tool die ondernemend handelen vertaalt naar concrete eindcompetenties.
Aangezien ‘duurzaam denken’ een van de competenties uit het framework is, leunen deze ondernemende competenties dicht aan bij de duurzaamheidscompetenties (zie ook ECHO-onderwijstip, 2022), die zich ook focussen op o.a. innovatie, de capaciteit om zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden en samenwerken.
Waarom is het belangrijk om in te zetten op ondernemende competenties?
Het ontwikkelen van ondernemende competenties bij onze studenten is belangrijk om verschillende redenen. Ten eerste verwachten steeds meer werkgevers dergelijke competenties van hun werknemers. Door eraan te werken versterken we dus de inzetbaarheid van onze studenten (Van Damme, 2021). Daarnaast blijkt ‘ondernemer zijn van mijn eigen organisatie’ de sterkst stijgende carrière-optie die UAntwerpen-studenten wensen te bereiken vijf jaar na afstuderen (Vanderstraeten et al., 2022). Ook studenten zijn dus vragende partij. Bovendien heeft ondernemerschap en -zin een maatschappelijk belang aangezien het zorgt voor (sociale) innovatie, zelfontwikkeling, maatschappelijk engagement en economische groei (Kourilsky & Walstad, 2007). Ten slotte is het de taak van het hoger onderwijs om studenten te voorzien van de nodige competenties om nieuwe problemen op te lossen in onze vlug veranderende maatschappij (Laguna-Sánchez et al., 2020).
“Higher education institutions need to prepare students for jobs that do not exist yet, for using technologies that have yet to be invented, and for solving problems that nobody has yet thought of” (Römgens, Scoupe, & Beausaert, 2019).
Hoe kan je werken aan ondernemende competenties?
Breng studenten kennis bij.
Door middel van specifieke opleidingsonderdelen kunnen studenten bedrijfseconomische principes worden bijgebracht die noodzakelijk zijn om ondernemende en innovatieve ideeën uit te werken. Deze kennis is niet enkel belangrijk binnen disciplines als bedrijfswetenschappen en economie, maar is ook een bron van innovatie binnen andere domeinen zoals ingenieurswetenschappen, exacte wetenschappen en kunst (Turner & Gianiodis, 2019).
Het Business Model Canvas leert studenten concepten en handvaten om hun eigen ideeën en innovaties verder te ontwikkelen. Dit kan aangebracht worden door (gast)lessen, tijdens discussies of door interactief onderzoek. Op deze manier bouw je bewustzijn, kennis en interesse op in ondernemende intentie en haalbaarheid.
Leer studenten attitudes en vaardigheden.
Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden. We lichten drie voorbeelden toe.
- Zet aan tot samenwerking. Samenwerken is een belangrijke competentie, zowel voor toekomstige ondernemers als voor ‘reguliere’ werknemers. Door bij groepsopdrachten (zie ook ECHO-onderwijstip, 2022) niet enkel te focussen op het af te leveren product, maar ook op het (groeps)proces, stimuleer je (doel)bewuster teamwerk bij je studenten (zie ook ECHO-onderwijstip, 2018).
Tijdens het International consulting project (Master of Business Economics, Faculteit Bedrijfswetenschappen en Economie) werken studenten in groepjes van vijf tot zes studenten een consultancy paper uit. Bij deze opdracht is er niet enkel aandacht voor de inhoud maar ook voor het proces dat de groep doorloopt. Hiervoor moeten de studenten doelstellingen voor hun consultancy paper bepalen, aan elke doelstelling en verantwoordelijke koppelen en een actieplan met tijdslijn opstellen om deze te behalen. Achteraf dienen studenten te reflecteren over o.a. het verloop van het groepswerk, de sterktes en zwaktes van hun samenwerking en hoe ze met veranderingen in hun actieplan zijn omgegaan.
Om zich optimaal voor te bereiden op de arbeidsmarkt gaan studenten Toegepaste Taalkunde (keuzeopleidingsonderdeel derde bachelor, Faculteit Letteren en Wijsbegeerte) tijdens het Skillslab aan de slag in interne, gesimuleerde vertaalbureaus. Ze werken er in teams waarin ze de rol van projectmanager of vertaler/revisor op zich nemen. Door samen te werken aan opdrachten uit de reële vertaalpraktijk, ontwikkelen ze ten eerste hun technologische en vertaalcompetenties. Daarbovenop ontwikkelen ze de vaardigheden om te kunnen werken en functioneren in multidisciplinaire internationale teams, zoals offertes en facturen opstellen, communiceren met opdrachtgevers, stapsgewijs vertaalprojecten voorbereiden en uitvoeren, en samenwerken (zie ook deze good practice, enkel toegankelijk voor personeel UAntwerpen na inloggen).
- Zet in op probleemoplossend denken. Laat studenten oplossingen bedenken voor fictieve of reële problemen. Door te vertrekken vanuit een probleemstelling in plaats vanuit een instructie geef je eigenaarschap aan studenten en stimuleer je innovatie en creatief denken. Een methode om hierbij te helpen is Design Thinking, waarbij problemen in vijf fasen worden behandeld.
Bijvoorbeeld, studenten in de lerarenopleiding moeten werken rond het probleem dat steeds meer leerlingen secundair onderwijs terechtkomen in het watervalsysteem. In groepjes van drie tot vijf kunnen de studenten (deel)oplossingen zoeken, gebruikmakend van de Design Thinking aanpak.
- Werk samen met ondernemers en organisaties. Door gastsprekers uit de bedrijfswereld of student-ondernemers uit te nodigen in je les kunnen studenten op een eenvoudige manier in aanraking komen met ondernemerschap. Laat de spreker niet enkel kennis en expertise delen, maar zeker ook het proces dat als ondernemer werd doorlopen. Welke struikelblokken of problemen is de ondernemer reeds tegengekomen en hoe werden deze aangepakt? Je kan dergelijk gastcollege eventueel linken aan een opdracht, zoals een interview doen met een andere ondernemer of een bedrijfsbezoek uitvoeren. Zo bied je studenten ook de kans om te netwerken en nieuwe contacten te leggen.
Een voorbeeld hiervan is het AIM2Flourish-platform, dat via story-telling op basis van interviews ondernemerschap en (sociale) innovatie in beeld brengt.
Neem ondernemende competenties op in de evaluatie.
De evaluatie kan zich focussen op het product en/of het proces. Wat je ook kiest, belangrijk is dat je niet enkel vakinhoud evalueert, maar ook de ondernemende attitudes en vaardigheden. Zorg hierbij steeds voor heldere evaluatiecriteria, zodat studenten weten wat van hen verwacht wordt. Enkele concrete voorbeelden:
- Als je de competentie ‘creativiteit en innovatie’ wilt evalueren, kan je het criterium ‘eigen creatieve inbreng’ expliciet opnemen in de evaluatiecriteria (zie ook ECHO-onderwijstip, 2015).
- Als je de competentie ‘plannen’ wilt evalueren, kan je studenten in een portfolio de mijlpalen van hun projectwerk laten vastleggen.
- Als je de competentie ‘anderen mobiliseren’ wilt evalueren, kan je studenten een product, idee of oplossing laten pitchen (kort verkooppraatje houden).
Toegepaste logica (keuzeopleidingsonderdeel derde bachelor in de informatica, Faculteit Wetenschappen) bestaat uit een conferentiesimulatie, waarbij studenten een conferentiepaper dienen te schrijven en presenteren over een zelfgekozen onderwerp binnen het domein van de toegepaste logica in de informatica. De studenten geven drie presentaties. In de eerste dienen ze uit te leggen wat ze van plan zijn te bestuderen. De tweede presentatie focust zich op het ontvangen van peerfeedback voor de verdere uitwerking. Tot slot is de eindpresentatie het eigenlijke conferentiepraatje. Naast hun finale paper dienen studenten ook een portfolio in dat bestaat uit o.a. een eerste draft paper, een initial paper, alle ontvangen feedback en reflecties op deze feedback (zie ook deze good practice, enkel toegankelijk voor personeel UAnwerpen na inloggen).
Zelf aan de slag?
Vlajo (Vlaamse Jonge Ondernemingen) heeft een checklist ontworpen met tien makkelijk in te voeren best practices om een les ondernemend te maken. Je zal merken dat een aantal van deze aspecten reeds in veel lessen toegepast worden. Het expliciet benoemen hiervan en aan studenten uitleggen hoe deze aspecten ondernemend handelen kunnen stimuleren, heeft ook al een leereffect.
Meer weten?
Design Thinking toolkit for educators
Bea, T. J., Qian, S., Miao, C., & Fiet, J. O. (2014). The relationship between entrepreneurship education and entrepreneurial intentions: A meta–analytic review. Entrepreneurship theory and practice, 38(2), 217-254.
FFE-YE. (2012). Impact of Entrepreneurship Education in Denmark - 2011. In L. Vestergaard, K. Moberg & C. Jørgensen (Eds.). Odense: The Danish Foundation for Entrepreneurship - Young Enterprise.
Gibb, A. (2002). In pursuit of a new ‘enterprise’and ‘entrepreneurship’paradigm for learning: creative destruction, new values, new ways of doing things and new combinations of knowledge. International journal of management reviews, 4(3), 233-269.
Kourilsky, M. L., Walstad, W. B., & Thomas, A. (2007). The entrepreneur in youth: An untapped resource for economic growth, social entrepreneurship, and education. Edward Elgar Publishing.
Laguna-Sánchez, P., Abad, P., de la Fuente-Cabrero, C., & Calero, R. (2020). A university training programme for acquiring entrepreneurial and transversal employability skills, a students’ assessment. Sustainability, 12(3), 796.
Römgens, I., Scoupe, R., & Beausaert, S. (2020). Unraveling the concept of employability, bringing together research on employability in higher education and the workplace. Studies in Higher Education, 45(12), 2588-2603.
Van Damme, D. (2021, 11 oktober) Webinar: ‘Interdisciplinariteit in het hoger onderwijs’. Vlaams Agentschap voor Innoveren en Ondernemen. https://www.vlaio.be/nl/vlaio-netwerk/ondernemend-onderwijs/ondernemend-leren-over-disciplines-heen-waarom-wat-hoe-1
Vanderstraeten, J., Kleijnen, F., Phan, T.T. (2022). Ondernemingszin en Ondernemerschap aan de Universiteit Antwerpen. Universiteit Antwerpen.