i.s.m. Els Laenens (UAntwerpen, departement Informatica), Ching Lin Pang (UAntwerpen, departement Vertalers en Tolken) en Bianca Roseaux (UAntwerpen, departement Onderwijs)
Inleiding
De wereld is een dorp geworden en deze mondialisering heeft gevolgen voor het hoger onderwijs. Meer Engelstalige masterprogramma’s en een groeiend aantal internationale studenten zijn enkele voorbeelden. Instellingen uit het hoger onderwijs richten zich steeds meer op internationalisering en maken gebruik van de diverse instroom om de internationale en interculturele competenties van alle betrokkenen te versterken. Daarbij is het essentieel dat internationale en Vlaamse studenten elkaar ontmoeten en samenwerken. Een positief en aangenaam (klas)klimaat kan hiertoe bijdragen (zie ook ECHO-onderwijstip, 2020). Interactie is nu eenmaal gemakkelijker als de sfeer goed zit en men zich thuis voelt.
In deze tip gaan we na hoe je als lesgever kan werken aan die goede sfeer en hoe je kan inzetten op het welzijn van (internationale) studenten.
Het formele, informele en verborgen curriculum
Om het welzijn van internationale studenten te bevorderen en een positieve lesomgeving te creëren, zijn er verschillende mogelijkheden in het formele, informele en verborgen curriculum. Een optimaal effect bereik je door hieraan vanaf de eerste les aandacht te besteden.
Het formele curriculum
Het formele curriculum omvat onder andere de kerncompetenties, het studieprogramma en de werk - en evaluatievormen. Het kan verschillen van dat van internationale studenten (zie ook ECHO-onderwijstip, 2022). In ons onderwijs bestaan bijvoorbeeld verschillende werkvormen die van studenten een actieve inbreng verwachten. Afhankelijk van het land van herkomst zijn internationale studenten het echter vaak niet gewend om actief te participeren in de les. Zo zijn volgende werkvormen vaak minder bekend voor hen en moeten deze waarschijnlijk worden aangeleerd: presenteren, deelnemen aan groepsdiscussies, het uiten van een opinie, reflecteren en kritisch formuleren van commentaren, samenwerken in kleine groepen.
Bij het introduceren van en vertrouwd laten worden met activatie zijn volgende aandachtspunten belangrijk (zie ook deze ECHO-onderwijstip, 2018):
- Begin bij de start. Confronteer studenten zo snel mogelijk met activatie en activeer dus al in de eerste les.
- Voorzie tender, love and care in de vorm van een introductie over de activatie. Hierbij kan je volgende zaken opnemen:
- Wat is het doel van de activatie? Waarom activeer je (bijvoorbeeld: activeren zorgt ervoor dat verschillende meningen naar boven komen)?
- Waarom vind je activatie belangrijk (bijvoorbeeld: de antwoorden van studenten geven jou een duidelijk beeld van wat er wel en nog niet begrepen is)?
- Wat zijn jouw verwachtingen bij de activatie (bijvoorbeeld: iedereen wordt verwacht mee te werken)?
- Wat is de verhouding met het examen (bijvoorbeeld: er worden tijdens de activering dezelfde soort vragen gesteld, op hetzelfde niveau)? Hoe bereidt de activatie studenten voor op het examen?
- Laat studenten ervaring opdoen met activatie en maak hen hiermee vertrouwd. Dit kan op de volgende manieren:
- Creëer een bepaalde mate van voorspelbaarheid. Dit kan bijvoorbeeld door steeds op dezelfde manier een opdrachtinstructie te geven/aan te kondigen dat je de opdracht wil nabespreken.
- Begin klein. Als lesgever mag je in het begin best aanvaarden dat er slechts een kleine groep meewerkt. Probeer vervolgens stelselmatig meer en meer studenten te betrekken.
- Bouw activatie geleidelijk op. Introduceer eerst eenvoudige activerende werkvormen (zie ook ECHO-onderwijstip, 2014) en ga geleidelijk over tot moeilijkere vormen (bv. jigsaw). Dit kan bijvoorbeeld ook door studenten eerst een kleine thuisopdracht te geven en het resultaat daarvan te gebruiken als basis voor een discussie of verdere uitwerking waarbij je hen stap voor stap betrekt.
Bewust zijn van de eigen onderwijscultuur betekent ook de gewoontes van de Vlaamse studenten kennen. Waarschijnlijk dienen Vlaamse studenten gestimuleerd te worden om samen te werken in gemengde teams van Vlaamse en internationale studenten. Wijs hen op het belang van het vormen van internationale groepen en maak duidelijk dat samenwerking verrijkend en leerzaam is. Of stuur wat sterker en stel zelf dergelijke internationale groepen samen (zie ook ECHO-onderwijstip, 2018).
Het informele curriculum
Het is essentieel om internationale studenten zich thuis te laten voelen in het gastland. Sociale interactie is daarbij belangrijk. Deze kan aan bod komen in het zogenaamde ‘informele curriculum’, dat extra-curriculaire activiteiten omvat zoals evenementen van studentenclubs, buddy-programma’s en uitstapjes. Internationale studenten komen er in contact met cultuur- en taalgenoten. Ook het voorstellen van internationale studenten aan lesgevers die hun taal en cultuur delen is waardevol. Daarnaast is het belangrijk dat internationale studenten ook Vlaamse studenten leren kennen. Enkele mogelijkheden om dit te stimuleren zijn:
- Laat elke student zich voorstellen om een gevoel van verbondenheid te creëren. Een manier om dit te doen is door een tennisbal in de groep te gooien. De rij waarin de bal wordt gevangen, komt onder luid welkomstapplaus naar voor en iedere student deelt enkele dingen over zichzelf aan de rest van de studentengroep (bijvoorbeeld: naam, hobby, waarom men koos voor de opleiding, favoriete snack). Vervolgens mag één van de studenten de bal in de groep gooien en herhaalt dit proces zich tot iedereen aan bod is gekomen. Hoewel sommige studenten zich misschien ongemakkelijk zullen voelen, blijkt dit een geweldige ijsbreker die sociale interactie op gang brengt in een ontspannen sfeer waarin ook veel gelachen wordt.
- Laat studenten zichzelf voorstellen met een poster. De poster kan naar eigen inzicht vormgegeven worden. Mogelijke zaken die opgenomen kunnen worden: een foto, voornaam en naam, hoe medestudenten deze student vlot kunnen bereiken, nationaliteit, hobby’s, interessante en leuke weetjes over zichzelf en/of iets waar men trots op is, enzovoort.
- Geef studenten de opdracht om gedurende minstens twee weken op elke campusdag een babbeltje te maken met vijf nieuwe studenten. Na twee weken dient de student een lijst in met de namen van alle studenten die men gesproken heeft. Ook duidt men aan met wie men op dat moment graag zou samenwerken.
- Maak een groep op sociale media (Whatsapp, Facebook, enzovoort) bestaande uit Vlaamse en internationale studenten.
- Moedig internationale studenten aan om deel te nemen aan de activiteiten van de instelling/opleiding zoals de opening van het academiejaar of een internationaliseringsdag.
Het verborgen curriculum
Het verborgen curriculum omvat alle onuitgesproken culturele normen en verwachtingen die vaak over het hoofd worden gezien. Voor internationale studenten is het belangrijk om hierover in de eerste les geïnformeerd te worden. Denk daarbij aan zaken zoals (zie ook deze ECHO-onderwijstip, 2022):
- Sommige evaluatiemethodes zoals het mondeling examen zijn vaak niet gekend bij buitenlandse studenten en vereisen de nodige extra toelichting.
- De visie op plagiaat kan verschillen naargelang de cultuur. Zo bestaan er bijvoorbeeld verschillen in hoe men concreet met academische bronnen omgaat.
- De algemene onderwijscultuur kan verschillen. Zo staan in de Westerse onderwijscultuur kritisch denken, reflectie, debat en discussie centraal. De afstand tussen lesgever en studenten is algemeen genomen klein. Een onderwijscultuur gebaseerd op een piramidesysteem (zoals in sommige Aziatische culturen) is gericht op information transmission en luisteren; men is niet gewend aan actieve participatie. De afstand tussen lesgever en studenten is groot.
- De rol van de lesgever (bijvoorbeeld de lesgever als coach, zie ook ECHO-onderwijstip, 2021) kan ook nieuw zijn.
- Ongeschreven regels (bijvoorbeeld hoe wordt omgegaan met het maken van fouten of met te laat komen) worden best geëxpliciteerd.
Meer weten?
Voor UAntwerpen-personeel
- Nota ‘International classroom’
- Pintra-site Internationalisering
- Infocenter ondersteuning studenten (alles over ondersteuning en begeleiding voor studenten UAntwerpen)
- Monitoraat op maat: Nederlands niet je eerste taal? (extra aanbod voor studenten met Nederlands als tweede taal)
- Zelfstudiepakket Interculturele Communicatie (voor studenten) – ontwikkeld door Nele Simons en Kim Boudiny, UAntwerpen
- Good practice ‘Facultaire buddywerking’
ECHO-onderwijstips:
- Engels als onderwijstaal (2012)
- Aandacht voor internationalisation@home activiteiten in het curriculum (2014)
- Feedback op schrijfopdrachten geven in het Engels (2014)
- Stemming (2014)
- Hoe omgaan met taalfouten van niet-moedertaalsprekers Nederlands? (2017)
- Cultiveer eens een student: de activatiecultuur (2018).
- Hoe studenten indelen bij groepswerk? (2018)
- Positive vibration, yeah! Een positief klasklimaat (2020)
- Het beste uit studenten halen? Let’s coach! (2021)
- Lesgeven in een interculturele context: mogelijke valkuilen en tips (2022)
De Leersnyder, J. , Gündemir, S. & Agirdag, O. (2022). Diversity approaches matter in international classrooms: how a multicultural approach buffers against cultural misunderstanding and encourages inclusion and psychological safety. Studies in Higher Education, 47(9), 1903-1920.
Moodspace (ondersteuningswebsite voor studenten)
Challenges and opportunities in International Classrooms: Toward an intercultural Perspective and Practice at the university. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek; geraadpleegd op 6 oktober 2023.
How is it going with international students at Dutch higher education institutions? Nuffic, the Dutch organisation for internationalisation in education; geraadpleegd op 6 oktober 2023.