I.s.m. Isabelle Vloeberghs en Ruth De Pau – Dienst voor studieadvies en Studentenbegeleiding (UAntwerpen).
Steeds vaker vinden studenten met een autismespectrum stoornis (ASS) de weg naar het hoger onderwijs. In deze onderwijstip tonen we aan hoe u als docent, mits een beetje extra begeleiding, het leerproces in het kader van een (groeps)opdracht voor de student met ASS haalbaar en aangenaam kan houden.
Wat is ASS?
Omdat het om een spectrumstoornis gaat, is het niet mogelijk om “dé student met ASS” te typeren. Autisme heeft heel uiteenlopende uitingsvormen, waardoor studenten met ASS onderling erg verschillen, zowel wat betreft de problemen als de sterktes die ASS met zich meebrengt. Dit heeft dan ook tot gevolg dat de ontwikkelingsstoornis voor iedere student een verschillende impact heeft op het studeren.
ASS is een pervasieve ontwikkelingsstoornis, wat wil zeggen dat het een invloed kan hebben op alle domeinen van de ontwikkeling en het functioneren (cognitief, affectief, sociaal …). Op welke domeinen die invloed zich voordoet en in welke mate, is dan weer verschillend naargelang de persoon. Autisme uit zich enerzijds in beperkingen in sociale interactie en communicatie en anderzijds in beperkte, repetitieve patronen van gedrag, interesses of activiteiten. Dit laatste maakt dat personen met autisme het vaak moeilijk hebben met veranderingen of nieuwe situaties. Daartegenover hebben studenten met ASS zeker ook sterktes, zoals onder meer een goed geheugen, grote nauwgezetheid en toewijding of een analytische en objectieve kijk.
Begeleiding bij opdrachten
De kernwoorden in de begeleiding van opdrachten door de docent zijn voorspelbaarheid en duidelijkheid. Het is vanzelfsprekend dat een opdrachtinstructie helder omschreven moet zijn, met duidelijke deadlines. Bij studenten met autisme wordt er echter een nog grotere helderheid verwacht. Een duidelijke, schriftelijke neerslag van de opdrachtinstructie (en alle afspraken rond de opdracht) kan deze studenten helpen, doordat ze later de instructie meerdere keren opnieuw kunnen lezen in de woorden van de docent zelf.
Daarnaast kan een tussentijds feedbackgesprek voorgesteld worden, waarbij de docent kan nagaan of de student de opdracht goed interpreteerde en of hij/zij al stappen in de goede richting gezet heeft. Vervolgens kan de docent tijdig ingrijpen in geval van verkeerde interpretatie en nog bijsturen waar nodig. Als de opdracht gepresenteerd moet worden, kan het helpen om de vereiste competenties geleidelijk aan op te bouwen. De student kan deze competenties ontwikkelen en met stress leren omgaan door eerst indien het mogelijk is voor de docent alleen te presenteren, bij een volgende opdracht voor een kleine groep welwillende studenten en tenslotte voor een groter of kritischer publiek. Zo kan de student succeservaringen opdoen en meer zelfvertrouwen opbouwen.
Een goede en heldere communicatie is dus cruciaal in de ondersteuning van studenten met ASS. Aangezien de student zelf vaak het beste kan inschatten op welke manier hij of zij begeleid wil worden, is het aangewezen om met hem of haar hierover in gesprek te gaan. Vaak komen studenten zelf tot erg creatieve oplossingen. Tijdens dit gesprek kunnen ook afspraken gemaakt worden over het verloop van het opleidingsonderdeel, over eventuele begeleiding en onderwijs- of examenfaciliteiten.
Omgaan met groepsopdrachten
Groepswerken kunnen voor studenten met ASS een extra uitdaging betekenen, aangezien er naast de opdracht zelf nog een sociale dimensie bij komt. Studenten met ASS hebben vaak moeite met sociale interactie en pikken verbale en non-verbale signalen van bijvoorbeeld irritatie of verveling niet snel op. Soms vinden ze het erg lastig om aan groepsleden te vertellen wat hen stoort of merken ze het niet wanneer ze té actief (zelfs dominant) of té passief (schijnbaar ongemotiveerd) overkomen. Dit betekent echter niet dat deze studenten beter kunnen worden vrijgesteld van alle groepsopdrachten. Werken in teamverband is namelijk in veel opleidingen een belangrijke eind- en/of kerncompetentie. Als docent kan je een aantal factoren in een groepswerk beïnvloeden om een student met autisme te ondersteunen. Hier kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een weloverwogen groepssamenstelling (zie ook ECHO-tip 2018: Hoe studenten indelen bij groepswerk?), het extra opvolgen en eventueel sturen van de groep, tussentijds een peerevaluatie afnemen (zie ook ECHO-tip 2013: Peerassessment: studenten beoordelen elkaar en ECHO-tip 2017: Naar betrouwbaar peerassessment), de student individueel horen bij conflicten …
Daarnaast kan overwogen worden hoe vaak eindcompetenties zoals ‘samenwerken in groep’ en ‘presenteren’ behaald of bewezen moeten worden. Veel studenten met autisme zijn in staat om deze taken te volbrengen, maar ze bezorgen hen zoveel stress dat een beperking van de frequentie het leven en studeren aan de universiteit veel vlotter kan laten lopen. Anders dan bij de meeste studenten, neemt deze stress niet af door extra oefening. Daarom kan aangenamer zijn voor de student om enkele groepsopdrachten om te zetten naar individuele opdrachten, als de competentie ‘samenwerken in groep’ al voldoende op andere manieren werd bewezen.
Meer weten?
De presentatie van de lunchsessie “Praktische handvatten om studenten met autisme te begeleiden” is te vinden op de ECHO-website. Personeelsleden van UAntwerpen kunnen hier ook de video-opname zien van de sessie.
Vloeberghs, I., & De Pau, R. (2014). Verder studeren met autisme. Praktische handvatten voor studenten, docenten en begeleiders in het hoger onderwijs. Antwerpen: University Press Antwerp.
Arteveldehogeschool. Geprikkeld om te weten – studeren met autisme (educatief pakket).
Handicap + studie Expertisecentrum (2009). Autisme en studeren in het hoger onderwijs.
Voor UAntwerpen-personeelsleden:
Informatie over studeren aan de Uantwerpen met een functiebeperking
De Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding van de Universiteit Antwerpen (DSSB) staat (onder andere) in voor het begeleiden van studenten met autisme binnen de universiteit. Ook docenten kunnen altijd bij DSSB terecht met vragen i.v.m. specifieke studenten of over de problematiek van autisme in het algemeen.
Tips voor docenten: omgaan met studenten met een functiebeperking (beschikbaar na inloggen)
(Onderwijstip juni 2018)