I.s.m. Kris de Feyter & Elke Bernaerts (Stafmedewerkers onderwijs faculteit Rechten Uantwerpen)
Wat is formatief toetsen?
We onderscheiden twee vormen van toetsen, summatieve toetsen en formatieve toetsen. In onderwijskundige literatuur (e.g. Boud & Falchikov, 2007; Gibbs & Simpson, 2004) wordt ook wel eens gesproken van “Assessment of learning” en “Assessment for learning”, wat meteen het verschil tussen beide soorten toetsen duidelijk maakt. Daar waar summatieve toetsing tot doel heeft om na te gaan wat de student aan het einde van een leersituatie heeft geleerd, heeft formatieve toetsing tot doel om het leerproces van de student te bevorderen en in elke fase van het leerproces feedback en bijsturing te voorzien. Bij formatieve toetsing staat het leren centraal, en niet de beoordeling.
Waarom formatief toetsen?
Formatieve toetsen bieden de student een manier om leerinhoud te verwerken. Zij kunnen studenten er ook toe aanzetten om tijdig (i.c. niet enkel vlak voor een summatieve toets) met de leerinhoud aan de slag te gaan. Formatieve toetsing is tevens een uitstekend middel om studenten een tool te geven waarmee ze kunnen nagaan in hoeverre ze de materie onder de knie hebben en waar ze eventueel nog bijsturing nodig hebben.
Anderzijds kunnen formatieve toetsen ook een hulpmiddel zijn voor de docent. De toetsen kunnen een indicatie geven van wat er bij vele studenten nog onduidelijk is, of wat moeilijke passages in de leerinhoud zijn. Op die manier kunnen bijvoorbeeld tijdens de hoorcolleges klemtonen gelegd worden precies daar waar nodig.
Hoe formatief toetsen via Blackboard?
Hoewel niet noodzakelijk gebruik gemaakt moet worden van Blackboard als men met formatieve toetsen wil werken, leent deze omgeving zich daar wel toe. In Blackboard kan men immers voor elk opleidingsonderdeel toetsen maken die ook geschikt zijn als formatieve toets. Binnen deze toetsen zijn verschillende soorten vragen mogelijk, zoals meerkeuzevragen, invulvragen, korte antwoordvragen, .. De toetsen worden automatisch verbeterd, waardoor de student meteen na het indienen een idee krijgt van waar hij/zij staat. Het is aangewezen om als docent feedback op de vragen te voorzien. Zo kan er bij foute antwoorden op een meerkeuzevraag worden aangegeven waarom een antwoordoptie niet juist is. Of kan men aangeven op welke pagina of in welk deel van de cursus de student het juiste antwoord kan vinden.
Via het Grade Center in Blackboard kan op een snelle en eenvoudige manier het gebruik van de formatieve toetsen in het oog gehouden worden. De docent kan zien hoeveel studenten er deelnemen, welke toetsen het meest gemaakt worden, … Een interessante mogelijkheid van het Grade Center zijn de pogingstatistieken. Hier wordt immers per vraag weergegeven hoeveel studenten het antwoord juist hadden en hoeveel keer er voor de foute antwoorden werd gekozen. Op deze manier kan heel eenvoudig worden opgespoord met welke vragen de studenten moeilijkheden hebben, zodat deze bijvoorbeeld kort aan het begin van een volgend college behandeld kunnen worden.
Aandachtspunten
Het opstellen van formatieve toetsen vraagt de eerste keer een relatief grote tijdsinvestering. Het voordeel is wel dat het grootste deel van de toetsen kan worden gerecupereerd het volgende jaar. Wanneer gebruik gemaakt wordt van Blackboard kunnen de toetsen daar gewoon blijven staan, de docent moet alleen even nakijken of alle vragen nog up to date zijn.
Het is uiteraard belangrijk dat de studenten gemotiveerd zijn en blijven om de toetsen in te vullen. De docent kan dit bekomen door het belang van de formatieve toetsen te duiden: waarom loont het om deze te maken? Er moet ook over gewaakt worden dat de studenten niet té lang met de toets bezig zijn, want dit zorgt voor een lagere motivatie om de volgende toetsen in te vullen. Ten slotte moet er ook aandacht besteed worden aan terugkoppeling. De docent gaat bij voorkeur tijdens de lessen regelmatig op de toetsen in. Dit kan bijvoorbeeld heel eenvoudig door de meest voorkomende fouten in de toets even toe te lichten.
Ten slotte moet er zeker ook worden aangegeven wat het niveau is van de oefeningen in de formatieve toets. Idealiter is de formatieve toets van een gelijkaardige moeilijkheidsgraad dan het summatieve examen. Als echter bijvoorbeeld de formatieve toets louter dient om te kijken of men basisconcepten heeft begrepen en er op het examen een hoger beheersingsniveau verwacht wordt, is het belangrijk om hierover duidelijk te communiceren. Op die manier kan worden tegengegaan dat studenten onterecht denken dat ze zullen slagen voor het examen, omdat ze de formatieve toets tot een goed einde hebben gebracht.
Meer weten?
Expertisecentrum Hoger Onderwijs (ECHO): Onderwijstips
- Toetsen via Blackboard. Zowel voor, tijdens als na het opleidingsonderdeel (2008)
- Feedback geven via Blackboard (2013)
BV-databank: Steekkaart:
Clement, M., & Laga, E. (Eds.) (2006). Steekkaarten doceerpraktijk. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Boud, D., & Falchikov, N. (Eds.) (2007). Rethinking assessment in higher education: Learning for the longer term. London: Routledge.
Dochy, F., & Gijbels, D. (2009). Evaluatie. In S. Janssens, et. al. (Eds). Leren en Onderwijzen. Leuven: Acco.
Geyskens, J., Donche, V., & Van Petegem, P. (2010). Effectieve feedback als hefboom voor begeleid zelfstandig leren. Begeleid zelfstandig leren, 25, 15-37.
Gibbs, G., & Simpson, C. (2004). Conditions under which assessment supports students’ learning. Learning and Teaching in Higher Education, 1, 3-31.
Van Berkel, H., Bax, A., & Joosten-ten Brinke, D. (Red.) (2013). Toetsen in het hoger onderwijs. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
- Hoofdstuk 8: Formatief toetsen
(Onderwijstip mei 2017)