In het Kerngezond project (okt 2019 – okt 2021) zochten de onderzoeksgroepen Eerstelijns- en Interdisciplinaire Zorg (leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving) en Stadsontwikkeling van de Universiteit Antwerpen en de Provincie Antwerpen naar een methode om de afstemming tussen gezondheid en omgeving te mediëren. Het project verkende het potentieel van een nauwere samenwerking en kennisdoorstroming tussen deze twee sectoren zowel op het niveau van onderzoek, beleid als praktijk.
Beide sectoren staan voor complexe uitdagingen. De toenemende druk op de ruimte in Vlaanderen zet de ruimtelijke planning voor een grote uitdaging van kernversterking waarbij wonen, werken, recreatie, en andere voorzieningen geconcentreerd moet worden in de kernen om de open ruimte maximaal te vrijwaren. Deze ambitie werd reeds opgenomen in verschillende beleidsplannen op meerdere planningsniveaus (Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, conceptnota Provinciaal Beleidsplan Ruimte Antwerpen). Daarbij is het belangrijk een kwaliteitsvolle en gezonde leefomgeving te bewaken.
De gezondheidszorg wordt uitgedaagd door de toename van chronische ziekten, en de hoge kosten en kwetsbaarheid van ons huidig zorgsysteem, zeker tijdens een gezondheidscrisis als vandaag. Er is een groeiende nood aan een zorgsysteem dat naast het genezen van ziektes, meer aandacht biedt aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie, waar momenteel slechts 2,2% van het totale gezondheidszorgbudget in België naartoe gaat, Daarbij kan een gezonde leefomgeving een belangrijke rol spelen.
Een betere samenwerking tussen beide sectoren inzake de ontwikkeling van een gezonde kernversterking leek ons daarom een logische stap. Het zou enerzijds planners helpen om gezondheid beter binnen te brengen in hun ontwerp, en anderzijds zou het zorgverleners kunnen stimuleren om meer op preventie en promotie in te zetten vanuit het aanwezige aanbod in de omgeving. Echter leerde het Kerngezond project ons dat een betere samenwerking tussen beide sectoren nog op veel obstakels botst. Beide sectoren zijn zeer breed en complex, kennen een verschillende onderzoeks- en praktijkcultuur waarbinnen een verschillende taal gesproken wordt. Tot nog toe bestond er geen instrument om een mogelijke samenwerking te ondersteunen.
In het Kerngezond project ontwikkelden we daarom samen met actoren uit beide sectoren een dialooginstrument voor Gezonde Kernversterking. Een gezonde kernversterking wordt daarbij eenvoudig gevisualiseerd en omschreven aan de hand van negen kwaliteiten: sociaal, zorgzaam, faciliterend, beweeglijk, ontspannend, biodivers, veilig, contextgebonden en inclusief, waarvan we de laatste twee kwaliteiten als overkoepelend beschouwen.
Het instrument werd getest in een planproces met lokale zorg- en omgevingsactoren in de gemeente Hulshout. Het instrument liet toe om vanuit een gedeelde taal geïntegreerd over het thema te reflecteren en te vertalen naar mogelijke concrete acties in de gemeente. De gesprekken met de lokale zorgactoren toonden dat het dialooginstrument kan helpen om over het thema dat ze eerst als zeer abstract ervaren, toch relevante input te verzamelen. De onderzoekers benadrukken graag dat het doel van het dialooginstrument niet is om een alomvattend beeld over de linken tussen gezondheid en kernversterking te bieden, maar eerder om het thema zo breed mogelijk vanuit beide sectoren vorm te geven en op die manier betrokken actoren geïntegreerd over een complex thema te laten denken. Daarom kan het dialooginstrument afhankelijk van de toepassing in bepaalde contexten opnieuw aangepast worden. Het voornaamste is dat het dialooginstrument een aanknopingspunt vormt voor een gemeenschappelijk taal tussen diverse actoren. Het gebruik van het dialooginstrument wordt daarom vooral gezien ter ondersteuning van samenwerkingsprocessen om gedachten te ordenen, relevante actoren te identificeren, verbanden te leggen tussen lopende trajecten, financiële ondersteuning te zoeken, kennis en expertise samen te brengen, en om verschillende belangen en prioriteiten te inventariseren.
