Watersysteemkaarten: de nieuwe sleutel tot slim waterbeheer
Droogte en wateroverlast hebben op steeds extremere wijze een impact op onze maatschappij. Als we ons willen voorbereiden op zowel extreem natte perioden (Juni 2016, Juli 2021) als extreem droge perioden (2018, 2022), moeten we alle mogelijkheden om water vast te houden benutten. Voor een duurzaam waterbeheer zijn proactieve maatregelen nodig die gebruik maken van de natuurlijke potenties voor berging, infiltratie en retentie. De watersysteemkaarten geven inzicht in de potentieel natuurlijke waterstromen en laten toe om de implementatie van infiltratie en retentie maatregelen ruimtelijk te optimaliseren. Zo kunnen we ons aanpassen aan de klimaatverandering.
Situatie vooraf
We kennen een lange geschiedenis waarin het manipuleren van het watersysteem om tegemoet te komen aan de noden voor landbouw, huisvesting en infrastructuur centraal stond. Draineren, stuwen, irrigeren, ontbossen, bebossen, afwateren, kanaliseren, verharden,... zijn allemaal interventies die waterstromen op één of andere mate gemanipuleerd hebben. Die ingrepen uit het verleden, die gepast waren voor een gematigd nat, wisselvallig klimaat, zijn niet meer toereikend, noch wenselijk bij de weerpatronen die we de laatste jaren ondergaan hebben. Droogte en wateroverlast hebben immers op steeds extremere wijze een impact op onze maatschappij. We moeten perioden met extreme neerslag benutten om ons voor te bereiden op de volgende droge periode. Ondanks een ingezette transitie naar verduurzaming van de ruimte in Vlaanderen, is er in de huidige planningspraktijk nog té weinig aandacht voor ecosysteem gebaseerde oplossingen. We moeten ruimtegebruik en waterbeheer terug afstemmen op de natuurlijke potenties voor waterberging, infiltratie en retentie. Technische ingrepen zullen immers niet volstaan. Om deze transitie in het waterbeheer mogelijk te maken is er nood aan kaartmateriaal dat inzicht geeft in de potentieel natuurlijke waterstromen in een landschap.
Technologie
Om maatregelen en ingrepen zo in te plannen dat we gebruik maken van het watersysteem, moeten we dus inzicht verkrijgen in het natuurlijk watersysteem. Maar waterstromen op landschapsniveau zijn een complex gegeven en er is geen referentiebeeld voorhanden. Voor de opmaak van de watersysteemkaarten ontwikkelden we slimme algoritmes om de topografie te analyseren. Dit gebeurde op vele ruimtelijke schalen om zo het samenspel van waterstromen binnen een landschap in kaart te brengen. Op niveau van een perceel tonen we waar afstromingswater zich verzamelt bij hevige neerslag (grachten, poelen en kuilen). Op niveau van het landschap tonen we waar men kan infiltreren en waar ondiep bodemwater zich na langere natte perioden zal verzamelen in tijdelijk natte zones. Deze zones worden vaak gedraineerd, terwijl we deze natuurlijke berging en retentie zeer hard nodig hebben. Op grotere schaal tonen we waar er (ooit) permanent natte kwelgebieden zijn met hoge potenties om water vast te houden. Al deze aspecten werden samengebracht in één gebiedsdekkende kaartlaag met een intuïtieve legende die al deze facetten tezamen toont. De watersysteemkaarten bieden dus handvaten om de implementatie van maatregelen ruimtelijk te optimaliseren op een inzichtelijke manier. Op deze manier wordt het mogelijk een systeemperspectief op het functioneren van het watersysteem mee te nemen in het waterbeheer.
Prof. dr. Jan Staes werd met deze Watersysteemkaarten genomineerd voor de AHA!-Awards 2023 in de categorie 'Promising'. In de video hieronder wordt de technologie toegelicht:
Watersysteemkaarten, nominatie Jan Staes voor de AHA!-award in categorie 'Promising'
Voor wie?
De watersysteemkaarten tonen precies waar maatregelen het meest effectief zijn, en laten toe om een genuanceerd en gericht waterbeleid uit te rollen. Daarom zijn ze uitermate geschikt voor studiebureaus, steden, gemeenten en andere overheden die watersysteem gebaseerde maatregelen willen nemen.
De watersysteemkaarten zijn tegen vergoeding verkrijgbaar bij de onderzoeksgroep ECOSPHERE aan de Universiteit Antwerpen. De kaarten zijn gebiedsdekkend voor geheel Vlaanderen en verkrijgbaar per gemeente, provincie of een afbakening op maat.
Over de onderzoeksgroep
De onderzoeksgroep ECOSPHERE bestudeert zowel aquatische als terrestrische ecosystemen die voortdurend onder druk staan van natuurlijke en antropogene stressfactoren. Het team achter de watersysteemkaarten spitst zich toe op beleidsrelevant, toegepast onderzoek naar ecosysteem gebaseerde klimaatadaptatie, ecosysteemdiensten en integraal waterbeheer.
More information
Universiteit Antwerpen
Dienst Valorisatie
Middelheimlaan 1
2020 Antwerpen
Rapporten waar de watersysteemkaart gebruikt en of uitgelegd wordt:
Rapport “Droge Delta: Ruimtelijke hefbomen in de strijd tegen waterschaarste” (download): In dit rapport werd in kaart gebracht wat de droogte-uitdagingen voor Vlaanderen zijn, hoe die uitdagingen maar ook de potenties tot het langer vasthouden van water ruimtelijk gedifferentieerd zijn, en wat mogelijke ruimtelijke strategieën of bouwstenen zijn waar ontwerpers en ruimtelijke planners mee aan de slag kunnen.
Rapport “Studienota groenblauwe netwerken en strategisch plan waterbevoorrading” (download): De Minaraad gaf opdracht aan de Universiteit Antwerpen om een studienota op te maken over het verband tussen groenblauwe netwerken en de waterbevoorrading.
Rapport “Het gebruik van de watersysteemkaart bij de opmaak van hemelwaterplannen” (download): In dit rapport bespreken we de watersysteemkaarten en de interpretatie van de kaartlagen. Voor een aantal ingrepen en maatregelen geeft het rapport aanbevelingen voor implementatie op basis van de watersysteemkaart.