Skyglow

​Biologen bewijzen als eerste effect van skyglow op gedrag wilde dieren

Ongetwijfeld zag u ooit al eens hoe de nachtelijke hemel soms oranje kleurt. 'Skyglow' heet het fenomeen. Het schouwspel mag dan mooi ogen, de impact van deze lichtvervuiling blijft niet zonder gevolgen. Biologen aan de Universiteit Antwerpen konden voor de eerste keer aantonen hoe het artificieel licht de biologische klok van wilde dieren in de war brengt.

Het begon allemaal bij het onverklaarbare gedrag van enkele vogels. Onderzoekers van de Universiteit Antwerpen monitorden al een tijdje de bewegingen van verschillende Europese nachtzwaluwen. Onder natuurlijke omstandigheden kan deze vogelsoort enkel actief zijn tijdens de ochtend- en avondschemering en tijdens momenten van de nacht wanneer er voldoende maanlicht is. De vogels gebruiken het schemer- of maanlicht om onder meer te jagen op voedsel, maar ook om hun territorium af te bakenen of op zoek te gaan naar een partner.
 
Aha-erlebnis
“Tijdens hun broedperiode vind je de dieren terug over heel Eurazië, van ons land tot in Mongolië, maar overwinteren doet de Europese nachtzwaluw in Afrika”, vertelt dr. Ruben Evens, onderzoeker verbonden aan het Departement Biologie (UAntwerpen). “Aan de hand van activiteitgegevens konden we zien hoe de vogels in Afrika hun nachtritme hadden afgesteld op de maancyclus. Bij enkele nachtzwaluwen in België daarentegen merkten we hoogst ongewoon gedrag op. Ook tijdens momenten van de nacht zonder maanlicht bleken ze rond te vliegen in de plaats van te rusten.”

De onderzoekers stonden voor een raadsel. De aha-erlebnis schoot dr. Evens te binnen tijdens zijn veldwerk in een Belgisch natuurgebied. Evens: “In onze dataset hadden we nog een andere anomalie opgemerkt. Zo was er nauwelijks activiteit vastgesteld bij enkele nachtzwaluwen in Mongolië tijdens een avond met volle maan. Achteraf bleek dat het bewolkte weer het maanlicht had verduisterd waardoor het zicht van de nachtzwaluw werd beperkt. Toen ik in eigen land zag hoe tijdens een onweersbui de wolken niet donker maar net geel en oranje kleurden, kreeg ik een ingeving.”
 
Wereldprimeur
Die gekleurde gloed in het wolkendek werd veroorzaakt door skyglow: onrechtstreekse lichtvervuiling die ontstaat wanneer kunstlicht uit verstedelijkte gebieden of industrie weerkaatst wordt door stof- en waterpartikels in de lucht. Het gevolg is één groot reflecterend deken dat in de atmosfeer hangt. Het fenomeen is van kilometers afstand te zien, ook ver buiten de gebieden van de oorspronkelijke lichtbron.

“Skyglow vormt zo een alternatieve, kunstmatige verlichting van de hemel waardoor de nachtzwaluw ‘s nachts langer actief kan zijn“, legt dr. Evens uit. “De laatste tien jaar was er al veel onderzoek gedaan naar het effect van kunstlicht op dieren. Al beperkten die studies zich toen tot rechtstreekse lichtvervuiling, zoals straatverlichting, of experimenten waarbij skyglow nagebootst werd in een labo-omgeving. Met deze bevindingen kunnen we als eersten bewijzen dat ook dieren in het wild hun gedrag eraan aanpassen.”
 
Ecologische valstrik
Nu de wetenschappers aan de Universiteit Antwerpen het skyglow-effect op wilde dieren hebben kunnen hardmaken, rijzen er vragen over verdere gevolgen van het fenomeen. Zo zijn onderzoekers benieuwd of de populatie van de Europese nachtzwaluw in ons land erdoor zal toenemen. “Door de lichtvervuiling krijgen de vogels tot twee keer zoveel tijd tijdens de nacht om voedsel te verzamelen voor hun jongen dan soortgenoten in bijvoorbeeld Mongolië”, legt dr. Evens uit.” Op korte termijn kan dat een positief effect hebben. Wereldwijd kampen we namelijk met een afname van het aantal insecten. Door skyglow kunnen de nachtzwaluwen in onze streek langer op zoek gaan naar voedsel dat alsmaar schaarser wordt.”

Al blijven de onderzoekers ook waakzaam. “Het gevaar bestaat erin dat skyglow een ecologische valstrik kan zijn. Vogels zouden actief kunnen worden wanneer hun voedsel dat niet doet, of ze kunnen verkiezen om zich te vestigen op plaatsen met een slechte leefkwaliteit, zoals in de randgebieden van steden en industrie, enkel omwille van de voordelen van skyglow. Zo lopen ze het risico betere leefgebieden links te laten liggen.”