Filosofie en Jodendom IV: Jewish Philosophy in the Arabic World
Donderdag 18 oktober 2007
Universiteit Antwerpen, Gebouw Grauwzusters - Promotiezaal, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen
Naar aanleiding van het bezoek van prof. Arthur Hyman organiseert het Instituut voor Joodse Studies in samenwerking met het Departement Filosofie van de Universiteit Antwerpen een eendaags symposium met als thema “Jewish Philosophy in the Arabic World”.
De joodse middeleeuwse filosofie – een van de langste en meest vruchtbare perioden in het joodse denken - begint in de vroege 10de eeuw in het islamitische Nabije Oosten en verspreid zich later verder in andere door de moslims gedomineerde streken zoals Egypte, Noord-Afrika en Spanje. De joden in deze streken en in deze periode spreken, lezen en schrijven Arabisch.
Tot deze bloei van het filosofische denken hebben vooral vertalingen van werken van Griekse filosofen en wetenschappers (astronomie, wiskunde, geneeskunde) bijgedragen, die in de 9de eeuw in Bagdad vervaardigd werden. Deze teksten hadden een grote invloed op de Arabische filosofie en via deze op joodse denkers. De joden kwamen in contact met de vroege islamitische filosofische beweging die onder de naam ‘kalam’ bekend staat, en ze werden beïnvloed door neoplatoons en Aristotelisch gedachtegoed dat vooral door de Arabische filosofen Al-Kindi en Al-Farabi verspreid werd.
De symbiose met de Arabische cultuur is soms zo groot dat men in sommige gevallen zelfs niet zeker was of de auteur Jood was of Arabier, dit vooral indien de teksten niet aan de bijbels-rabbijnse traditie aanknoopten maar filosofische kwesties aanraakten die niet louter specifiek joods waren, zoals ideeën over de schepping, goddelijke attributen, vrijheid of rechtvaardigheid. Naar het Hebreeuws worden niet Griekse auteurs vertaald maar Arabische teksten.
Pas in de late middeleeuwen bereikt het joods filosoferen de christelijke wereld in Spanje, de Provence en in Italië. Maar ook dan blijkt de Arabische invloed dominant. De christelijke scholastiek die de Griekse filosofie grotendeels ook via Arabische commentaren heeft leren kennen, heeft weinig invloed op het joodse denken omdat de kennis van het Latijn onder joden toen vrij zeldzaam is.
Natuurlijk beperkt zich deze middeleeuwse ‘Judeo-Arabische’ cultuur niet tot filosofie, joodse denkers participeren ook aan de ontwikkeling van wiskunde, astronomie en geneeskunde. Vooral hun competentie als artsen is ook bij Arabieren zeer gevraagd.
Het symposium zal enkele facetten belichten van deze vruchtbare ontmoeting van het Jodendom met de Arabische Wereld:
Prof. Hyman die in zijn inaugurele lezing het intellectuele profiel van Maimonides schetste zal in zijn lezing op het colloquium een ander door Aristoteles beïnvloede joodse denker behandelen: Gersonides (of Levi Ben Gerson). De focus van zijn lezing zal liggen op zijn opvattingen over der onsterfelijkheid. Joachim Yeshaya stelt de filosofie van de Karaïten voor, een beweging in het middeleeuwse joodse denken die de autoriteit van de rabbijnse traditie terugwees en slechts de tekst van de bijbel liet gelden. De bijdrage van prof. Smidt van Gelder-Fontaine zal de overdracht van het judeo-Arabische gedachtegoed naar de christelijke wereld behandelen.
Programma:
14:00 Introduction - Joachim Leilich (Universiteit Antwerpen)
14:15 Major Trends in Karaite Philosophy in the Middle Ages - Joachim Yeshaya (Universiteit Gent)
15:15 Gersonides’ Theory of the Intellect and his Conception of Human Immortality - Arthur Hyman (Yeshiva University - New York)
16:15 Coffee Break
16:45 The Controversy about the Study of Philosophy in the Post-Maimonidean Era - Resianne Smidt van Gelder-Fontaine (Universiteit van Amsterdam)
Emmanuel Lévinas: een joods denker in het grensgebied van de filosofie
14, 15, 20 & 22 november 2007, 16:00-18:00
Universiteit Antwerpen, Rodestraat 14, Auditorium R. Annex, 2000 Antwerpen
4-ledige workshop o.l.v. drs. Eli Schönfeld (The Hebrew University of Jerusalem)
Seminaries in het Frans, discussies in het Nederlands, Engels en Frans
Het seminarie zal zich buigen over een fundamentele vraag, namelijk die van de verhouding tussen filosofie en Judaïsme. Deze vraagstelling zal betrekking hebben op de limieten en de legitimiteit van wat men vandaag overeengekomen is om "joodse filosofie" te noemen, dat wil zeggen, op de mogelijkheid om een denken dat van de "andere oever" komt te vertalen in de filosofische taal.
Het denken van Emmanuel Lévinas biedt een uitstekend kader om dit onderzoek scherp te stellen. Als joods denker heeft hij doorheen al zijn geschriften de verhouding tussen de filosofie (van Griekse oorsprong) en de openbaring (van joodse oorsprong) bevraagd. Bij momenten komt hij er zelfs toe om zijn hele œuvre te beschrijven als een poging om het bijbelse spreken te vertalen in de filosofische logos, of metaforisch gesproken, als een poging om het "œuvre van de septuaginta te voltooien".
Deze onderneming doet enkele vragen oprijzen. Van naderbij bekeken verkeert het schrijven van Levinas op dit punt immers in een constante spanning die de moeite is om onderzocht te worden. De volgende vragen zullen dan ook in het middelpunt van onze onderneming staan: indien de filosofie op een bepaald moment het geopenbaarde "ontmoet" (bij Levinas: in de fenomenologie van het gelaat), kan zij er dan zelf alle mogelijkheden van verkennen? Omgekeerd, kan de openbaring – die men in de geschriften van Levinas duidelijk moet onderscheiden van het geloof of de theologie – de filosofie iets leren, kan ze zich nog richten naar het concept, maar zijn logica, zijn orde, zijn wet verwerpen? Onder welke modaliteit kunnen de "verzen" zich nog richten tot de mens, hem aanspreken? En tenslotte, kunnen deze twee extremen, het bijbelse spreken en de filosofische taal, elkaar tegemoetkomen?
Kortom, de vraag naar de vertaalbaarheid zal discreet onze studie begeleiden: van de vers naar de logos, van het bijbelse spreken naar het Griekse woord.
De workshop zal gespreid worden over vier bijeenkomsten:
1. Woensdag 14 november 2007, 16:00-18:00: Problematiek – "joodse filosofie", paradoxaal concept?
2. Donderdag 15 november 2007, 16:00-18:00: De fenomenologie van het gelaat of de machteloosheid van de filosofie (lectuur van filosofische teksten van Lévinas)
3. Dinsdag 20 november 2007, 16:00-18:00: Gelaat en Sinai: de Talmoedische horizon als "rede" van de openbaring (lectuur van de Talmoedische les "La tentation de la tentation" in: Quatre lectures talmudiques)
4. Donderdag 22 november 2007, 16:00-18:00: Vertaling en verraad: Tora of Nomos (lectuur van de Talmoedische les "La traduction de l’écriture" in: A l’heure des nations)
Eli Schönfeld is doctorandus binnen het departement filosofie van de Hebrew University of Jerusalem. In zijn onderzoek legt hij zich toe op de fenomenologie van Husserl, Sartre en Lévinas, evenals op het modern joods denken van Mendelssohn en Spinoza tot Rosenzweig en Lévinas. Van 1998-2003 was hij assistent van prof. Benny Lévy (Université Paris 7) en was hij betrokken bij de oprichting van het Institut d’études lévinassiennes in Jeruzalem in het jaar 2000, waar hij de filosofie van Lévinas doceerde. Sinds enkele jaren doceert hij modern joodse filosofie aan Tel Aviv University en moderne filosofie aan het departement filosofie van de Hebrew University of Jerusalem. Hij is wetenschappelijk redacteur bij uitgeverij Resling (Tel Aviv), lid van het redactiecomité van de Cahiers d’Etudes Lévinassiennes, en onderzoeker aan het Van Leer Institute in Jeruzalem.
Jewishness, Literature and the Child
Wednesday 12 - Friday 14 December 2007
University of Antwerp
The international academic conference “Jewishness, Literature and the Child”organized by the Institute of Jewish Studies at the University of Antwerp (12-14 December 2007) addresses figurations of childhood and Jewishness in literary texts from a variety of perspectives within literary theory and cultural analysis. Literature appears as one of the important and revealing instances where these two figurations interact with each other in manifold and significant ways.
This conference aims at illuminating both the referential and metaphorical interrelations between Jewishness and childhood in the medium of literature. It intends to shed light on the specificity of the image and role of childhood in Jewish literature, the figuration of Judaism in non-Jewish and Jewish children’s literature, the emergence of a specific Holocaust discourse within literature for the young, and the significance of Jewish childhood in literary memoirs by Holocaust survivors.
Wednesday, 12 December 2007
Venue: Universiteit Antwerpen, Gebouw Grauwzusters - Promotiezaal, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen
18:00 – 18.30 Registration and Coffee
18:30 – 19:00 Welcome : Vivian Liska (Universiteit Antwerpen) & Katrien Vloeberghs (Universiteit Antwerpen)
19:00 – 20:00 Eva Lezzi (Universität Potsdam) - Representations of the Shoah in Picture Books for Young Children
20:00 – 21:00 Katrien Vloeberghs (Universiteit Antwerpen) - Untimely Childhood in Novels for the Young and in Literary Holocaust Memoirs
Thursday, 13 December 2007
Venue: Universiteit Antwerpen, Gebouw Grauwzusters - Promotiezaal, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen
11:00 – 11:30 Coffee
11:30 – 12:30 Bettina Kümmerling-Meibauer (Universität Tübingen) - Romantic Images of Childhood in Jewish Children’s Literature
12:30 – 13:30 Kathleen Gyssels (Universiteit Antwerpen) - 'Ernie Lévy, l'enfant des Justes': "Le Dernier des Justes" (André Schwarz-Bart, 1959) entre roman d'apprentissage et roman encyclopédique, entre témoignage et H/histoire tronquée
13:30 – 15:00 Lunch Break
15:00 – 16:00 Philippe Codde (Universiteit Gent) - Third Generation Transmitted Trauma: a Matter of Myth and Fairy Tale?
16:00 – 17:00 Vivian Liska (Universiteit Antwerpen) - In the Wake of the Child. Three Holocaust Poems
17:00 – 20:00 Break
Evening lecture venue: Universiteit Antwerpen, Rodestraat 14 - R.013, 2000 Antwerpen
20:00 – 21:30 Yael Darr (Tel Aviv University / Sapir Academic College) - The Jewish Arab Conflict in Hebrew Children's Literature
21:30 – 22:00 Reception
Friday, 14 December 2007
Venue: Universiteit Antwerpen, Grote Kauwenberg 18 - D.015, 2000 Antwerpen
10:00 – 10:30 Coffee
10:30 – 11:30 Bruno Arich-Gerz (Technische Universität Darmstadt) - Bruno Schulz’s Imaginary Adoptees. Jewishness and Literary Father-Child Relationships in Cynthia Ozick‘s and David Grossmann‘s Fiction
11:30 – 12:30 Yael Darr (Tel Aviv University / Sapir Academic College) - Negating the Diaspora Negation: Hebrew Children's Literature during the Holocaust Years
12:30 – 13:00 Closing Remarks
Khayim Grade: leven en werk
7 en 28 april en 5 en 26 mei 2008
Seminarie met Yitskhok Niborski
De leesgroep Jiddisch van het Instituut voor Joodse Studies (Universiteit Antwerpen) nodigt u hartelijk uit op vier seminariedagen onder leiding van Professor Yitskhok Niborski (Maison de la Culture Yiddish – Bibliothèque Medem – Universiteit Parijs-VII) over het leven en werk van de schrijver Khayim Grade. De in de seminaries gebruikte talen zijn vooral het Jiddisch, maar daarnaast ook het Nederlands, het Frans en het Engels.
Het tekstmateriaal (dat na inschrijving toegezonden wordt) omvat een hondertal bladzijden uit het prozawerk “der mames shabosim” en een woordenlijst. Tijdens de seminaries worden nog andere teksten van Grade ter beschikking gesteld.
Naast een uitgebreide biografische en bibliografische bespreking komt o.a. de invloed van de “muser-beweging” en van de literaire groep “yung vilne” aan bod.
Recht voor een minderheid. Twee eeuwen institutionele inbedding van de joodse eredienst in België
Maandag 19 mei 2008, 9:30-18:00
Studiedag naar aanleiding van 200 jaar consistoriaal jodendom in België
Universiteit Antwerpen, Gebouw Grauwzusters - Promotiezaal, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen
In samenwerking met het Centraal Israëlitisch Consistorie van België en de Faculteit Rechten van de Universiteit Antwerpen
Op 17 maart 1808 kondigde Napoleon Bonaparte de regeling af die het organisatorische leven van joodse gemeenschappen in Frankrijk, en daarmee meteen ook op het huidige Belgische grondgebied, zou bepalen. Met de instelling van een in Parijs gevestigd Consistoire Central werd een nieuw regime geschapen: de overheid ordende de aanhangers van het joodse geloof.
Op 19 mei 2008 wordt in een studiedag aan de Universiteit Antwerpen aandacht besteed aan het in 1808 geïntroduceerde consistoriale systeem. Het Belgische jodendom kent nog steeds een Centraal Israelitisch Consistorie, dat instaat voor vertegenwoordiging en belangenbehartiging van de joodse gemeenten.
Sprekers
- Phyllis Albert Cohen - Center for European Studies, Harvard University
- Bart Wallet - Universiteit van Amsterdam
- Adriaan Overbeeke - Vrije Universiteit Amsterdam / Universiteit Antwerpen
- Jean-Philippe Schreiber - Université Libre de Bruxelles
- Veerle Vanden Daelen - Universiteit Antwerpen
Met een toespraak door Julien Klener, Voorzitter Centraal Israëlitisch Consistorie van België,
en Patrick Janssens, Burgemeester Stad Antwerpen (onder voorbehoud).
De Napoleon à nos jours: un Consistoire en devenir
Zondag 18 mei 2008, 10:00-17:00
Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique
Organisatie, inlichtingen en gedetailleerd programma:
Centraal Israelitisch Consistorie van België
Programma (PDF)
Eerste contactdag "Joodse studies in de Lage Landen"
Dinsdag 20 mei 2008, 9:00-19:00
Universiteit Antwerpen, Gebouw Grauwzusters - Promotiezaal, Lange Sint-Annastraat 7, 2000 Antwerpen
In samenwerking met het Departement Geschiedenis van de Universiteit Antwerpen
Het Instituut voor Joodse Studies organiseert in samenwerking met het Departement Geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen een eerste interdisciplinaire ontmoetings-studiedag op het terrein van de joodse studies van de Lage Landen. Doel van deze dag is de verschillende onderzoekers die zich bezighouden met joodse studies van de Lage Landen met elkaar in contact te brengen. We bieden in het bijzonder jonge onderzoekers een forum om “work in progress” te presenteren en verwelkomen daarnaast ook meer gevestigde onderzoekers. Deze dag beoogt een wisselwerking tussen verschillende onderzoeksgeneraties. Vertegenwoordigde thema’s en disciplines zijn geschiedenis, recht, antropologie en sociologie.
The Jewish Book in a Christian World
25-27 juni 2008
Universiteit Antwerpen / Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
In samenwerking met het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA) en het Center for Advanced Judaic Studies at the University of Pennsylvania
“Het joodse boek in een christelijke wereld” probeert de opmerkelijke transformatie en verspreiding van joodse geleerdheid door middel van de boekdrukkunst in het vroegmoderne Europa te begrijpen. Door de omvangrijke verspreiding van gedrukte joodse boeken, in het bijzonder in het Hebreeuws en Jiddisch, veranderden de methoden in joods onderwijs radicaal voor joden in heel Europa. Hebreeuwse boeken, voor het eerst gedrukt in Venetië bij christelijke drukkers, werden doorheen de diaspora verhandeld en brachten een dialoog op gang tussen verschillende joodse subgemeenschappen. De circulatie van joodse boeken en mobiliteit van boekhandelaars en drukkers creëerde een transregionale joodse cultuur.
Het drukken van Hebreeuwse boeken stimuleerde ook het lezerspubliek van geleerde christenen, die ernaar streefden de joodse exegese van het Oude Testament en het corpus van rabbijnse en kabbalistische geschriften grondiger te begrijpen. Joodse boeken werden gretig verzameld en bestudeerd door zowel joodse als christelijke lezers in deze periode van toenemende joodse geletterdheid en christelijke hebraïstiek.
Al deze tendensen beïnvloedden de joodse en christelijke cultuur in Antwerpen en de Lage Landen in het bijzonder. Deze kennisrevolutie werd geactiveerd door een Antwerpse drukker genaamd Daniel Bomberg, die zijn beroemde drukkerij oprichtte in Venetië. Na Bomberg werd Christoffel Plantin de meest befaamde christelijke drukker van Hebreeuwse boeken in Noord-Europa. Zijn acht volumes tellende Antwerpse polyglotte Bijbel was een gezamenlijke inspanning van enkele van de belangrijkste Bijbelgeleerden van de 16de eeuw en werd ontegensprekelijk erkend als een meesterwerk van eruditie, typografie en illustraties.
Deze conferentie en de tentoonstelling in het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet vieren de markante prestaties van Plantin en zijn tijdgenoten, die pioniers waren in de academische studie van antiek jodendom en christendom. Het congres benadrukt de unieke plaats van Antwerpen als een site waar de gemeenschappelijke wortels van jodendom en christendom verkend en onderzocht werden, en waar wederzijds respect voor de ander in de praktijk toegepast werd door de studie van de heilige geschriften van beide religies. Het onderzoek van het joodse boek in een christelijke wereld onderstreept de blijvende erfenis van tolerantie en bewondering die Bomberg, Plantin en hun collega’s toonden voor de joodse nalatenschap in hun toewijding aan deze geleerde stiel. Moge dit opmerkelijke moment uit het Antwerpse verleden alle mensen, ongeacht hun achtergrond, inspireren bij het uitbouwen van een gemeenschappelijke toekomst.