In opdracht van Sarah Schlitz, staatssecretaris Gendergelijkheid, Gelijke Kansen en Diversiteit, voerden onderzoekers van de Universiteit Antwerpen een studie uit naar de kwetsbaarheid van jongeren wat online pestgedrag betreft. Ze namen daarbij vooral het fenomeen van het rondsturen van seksueel getinte beelden, zonder toestemming van de afgebeelde persoon, onder de loep. Blijkt dat het gedrag van jongens en meisjes danig uiteenloopt.
Online zijn jongeren bijzonder kwetsbaar. Thuis, weg van school, wordt pesten online voortgezet. Toch maakt de digitale ruimte integraal deel uit van de openbare ruimte. Regelgeving en toestemming moet dus ook in de online sfeer worden gehandhaafd. Iedereen moet zich er vrij en veilig voelen.
De studie die onderzoekers van UAntwerpen uitvoerden, maakte duidelijk dat jongeren geregeld worden geconfronteerd met de niet-consensuele ontvangst van expliciete seksuele beelden, in het bijzonder meisjes en vrouwen, jongeren van 15-18 jaar en LGBTQ+-personen. Van zodra het nieuwe strafrechtwetboek in werking treedt, zal deze praktijk in heel wat gevallen strafbaar zijn.
Studie bij digital natives
In het kader van het nieuwe wetboek werden 1819 jongeren tussen 15 en 25 jaar, die altijd met internet hebben geleefd, geïnterviewd. De studie werd uitgevoerd onder leiding van onderzoekers Catherine van De Heyning en Michel Walrave van de Universiteit Antwerpen, in samenwerking met het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.
In de studie gingen de onderzoekers na hoe vaak deze jongeren ongewenste seksuele beelden ontvangen en hoe vaak zij seksuele beelden in handen hebben zonder toestemming van de personen die erop staan. Ze gingen ook na hoe leeftijd, geslacht en seksuele oriëntatie van invloed zijn op het dader- of slachtofferschap en brachten tenslotte ook de sancties en de perceptie ervan door de geïnterviewde jongeren in kaart.
Dickpics ontvangen
Uit de studie blijkt dat de ondervraagde jongeren zeer regelmatig seksuele inhoud ontvangen online en dan vooral afbeeldingen van penissen. 37% van de jongeren had al een dickpic ontvangen.
Dit percentage ligt aanzienlijk hoger voor meisjes. Meer dan de helft, 51% van hen, zei al een dickpic te hebben ontvangen, tegenover 23% van de jongens. In meer dan zes op de tien gevallen hadden de meisjes hier niet om gevraagd. 60% procent van de respondenten die zich niet als heteroseksueel identificeerden had seksuele beelden ontvangen, tegenover 35% van de respondenten die zich als heteroseksueel identificeerden.
De meeste respondenten gaven aan "in verlegenheid gebracht", "boos" of zelfs "woedend" te zijn over de ontvangst van dit soort niet-consensuele beelden, vrouwen meer dan mannen. Mannelijke slachtoffers voelden zich dan weer schuldiger en eenzamer dan vrouwelijke slachtoffers na het ontvangen van een ongevraagde dickpic.
Bijna de helft van de jongeren die een dergelijke afbeelding ontvingen, kreeg deze van een onbekende. Dit geldt nog vaker voor vrouwelijke respondenten. Deze beelden zijn regelmatig afkomstig van mensen met wie jongeren via sociale media contact hebben, maar niet in de offline wereld. Jonge mannen identificeren vaker de afzender van de dickpic in de offline wereld, zoals een leraar, sportcoach, familielid, baas of collega op het werk. 10% van het totale aantal respondenten gaf aan dat de afzender van de ongewenste seksuele foto minstens drie jaar ouder was dan zijzelf. Opmerkelijk is dat deze situatie drie keer zo vaak voorkomt bij vrouwen (15% van de vrouwen tegen 5% van de mannen).
Wanneer jongeren dergelijke beelden versturen, doen ze dat vooral om seksuele beelden terug te krijgen en de ontvanger te "verleiden". Maar een aanzienlijk deel van de respondenten geeft toe kwade bedoelingen te hebben met het verzenden van dergelijke beelden: 23% zegt dat zij dit doen om de ontvanger lastig te vallen of te intimideren.
Veroordeling
Tussen 68% en 79% van de respondenten, afhankelijk van de in de studie gebruikte scenario's, vindt dat het versturen van een dickpic zonder toestemming strafbaar moet zijn, maar vindt het moeilijk te beoordelen of dit naar Belgisch recht ook daadwerkelijk het geval is. Het antwoord is dat dit weldra wél veelal het geval is, van zodra het nieuwe strafwetboek in werking treedt.
De respondenten zijn voorstander van alternatieve straffen. Zij denken dat een online cursus over seksueel geweld, bemiddeling en compensatie de juiste manieren zijn om het versturen van dickpics op te volgen.
Eerste Europese onderzoek naar bezit van seksuele afbeeldingen
De onderzoekers keken ook naar het bezit van seksuele beelden zonder toestemming van de afgebeelde persoon. Het is de eerste keer in Europa dat zo’n onderzoek naar bezit werd uitgevoerd.
21% van de jonge mannen en slechts 9% van de jonge vrouwen zegt iemand te kennen die naaktfoto's van hen heeft. Maar het lijkt erop dat dit cijfer sterk wordt onderschat. Veel jongeren zijn zich niet bewust van het feit dat iemand dergelijke beelden van hen heeft, deels omdat zij daar geen toestemming voor hebben gegeven. Zo zegt 7% van de jongens en 4% van de meisjes niet te weten of iemand seksuele foto's van hen heeft. Het lijkt er ook op dat meisjes door sociale druk de neiging hebben dit verschijnsel in de enquête te onderwaarderen.
In totaal zei 61% van de ondervraagde jongeren dat zij dergelijke foto's nooit zouden bewaren als hen werd gevraagd ze te verwijderen, maar de vrouwelijke respondenten zeiden beduidend vaker dat zij dergelijke beelden nooit zouden bewaren. Omgekeerd waren bijna alle respondenten die aangaven intieme beelden van anderen te hebben mannen, en oudere respondenten nog meer.
Screenshots en dark web
Hoe komen ze aan deze beelden? 30% antwoordde dat deze beelden op hun telefoon of computer waren opgeslagen door een screenshot van een tijdelijke momentopname. Dit lijkt de meest voorkomende manier om zonder toestemming in het bezit te komen van een seksuele afbeelding. 29% zei toestemming te hebben gehad om de foto te bewaren, voordat deze toestemming werd ingetrokken. 23% zegt een screenshot te hebben gemaakt tijdens een videogesprek.
Er is een duidelijk verschil in de reacties van mannen en vrouwen. Vrouwen gaven dubbel zo vaak aan dat zij hadden gevraagd een foto van zichzelf te verwijderen en dat dit verzoek niet werd gerespecteerd. Daarnaast heeft 13% van de respondenten dergelijke beelden via het dark web of gekocht van een derde partij.
Strafbaar of niet?
3⁄4 van de ondervraagde jongeren is het ermee eens dat het bezit van seksuele beelden van iemand die niet meer wil dat je ze bezit of die je nooit toestemming heeft gegeven om ze te bezitten moet worden vervolgd. Meer dan 60% dacht dat bezit al strafbaar was en meer dan 70% vond dat dit gedrag bestraft moet worden.
Uit de studie blijkt dat meer jongeren vinden dat niet-consensueel bezit van seksuele beelden bestraft moet worden dan het versturen van dickpics.
De resultaten van de studie tonen aan dat jongeren al heel vroeg met seksueel geweld worden geconfronteerd en dat geslacht en seksuele oriëntatie een belangrijke invloed hebben op het slachtoffer- of daderschap.