65% van de Vlamingen wil zich laten vaccineren, 61% meent dat de versnelde productie van vaccins meer risico’s met zich mee brengt en het advies van de huisdokter geniet het meeste vertrouwen. Bovendien zijn de meeste twijfelaars en weigeraars niet principieel tegen de COVID-19-vaccinaties, maar hebben ze vooral nog een aantal onbeantwoorde zorgen. Dat zijn enkele conclusies van een uitgebreid onderzoek van UAntwerpen.
De coronavaccins komen er nu snel aan: op 5 januari wil België starten met de vaccinatiecampagne. “Maar vooraleer we beginnen vaccineren, is het belangrijk te weten hoe de mensen denken over die vaccins”, legt prof. Pierre Van Damme (UAntwerpen) uit. “In het verleden was de vaccinatiebereidheid in Vlaanderen altijd groot. Het COVID-vaccin zal gratis zijn, maar niet verplicht. Hoe staat de Vlaming tegenover deze vaccinatie? Welke factoren hebben een impact?”
Om het antwoord op deze en andere vragen te weten te komen, bevroeg UAntwerpen einde november in samenwerking met onderzoeksbureau Bilendi 1200 Vlamingen over de coronavaccins. Het onderzoek werd uitgevoerd door de communicatiewetenschappers dr. Simone Krouwer, prof. Karolien Poels en prof. Heidi Vandebosch. Ook Greet Hendrickx en Pierre Van Damme van het Centrum voor de Evaluatie van Vaccinaties werkten mee.
De belangrijkste resultaten:
1. De Vlaming is hoopvol over de toekomstige vaccins
Van de deelnemers geeft 65% aan zich te laten vaccineren zodra er een veilig en goed werkend vaccin voor hen beschikbaar is. 23% geeft aan te twijfelen en 12% zegt zich niet te willen laten vaccineren. Er is bovendien veel vertrouwen in de effectiviteit van de vaccins. Van de deelnemers heeft 85% een beetje tot veel hoop dat de vaccins de huidige situatie gaan verbeteren en 83% ziet vaccineren als een effectieve strategie tegen de ziekte COVID-19.
2. Twijfelaars maken zich zorgen over snelle ontwikkeling en bijwerkingen op lange termijn
De meerderheid van de respondenten (61%) is het een beetje tot zeer sterk eens met de stelling dat nieuwe vaccins met meer risico’s gepaard gaan. Toch voelen de Vlamingen die aangeven zich te willen laten vaccineren, zich niet echt ongerust over dat vaccineren (17% geeft aan zich tamelijk tot zeer ongerust te voelen). Echter, die bezorgdheid ligt flink hoger onder de twijfelaars (74% voelt zich tamelijk tot zeer ongerust over de vaccins) en weigeraars (81% voelt zich tamelijk tot zeer ongerust over de vaccins).
In een open vraag gaven de respondenten de belangrijkste reden voor hun keuze (wel vaccineren, niet vaccineren, twijfel) aan. De meest genoemde redenen van de twijfelaars en weigeraars zijn de snelle ontwikkeling van de vaccins en de angst voor bijwerkingen, vooral op de lange termijn.
Twijfelaars en weigeraars zijn dus niet per se tegen vaccineren. Ook in deze groepen denkt de meerderheid dat een vaccin wel nodig is. Bij twijfelaars en weigeraars wegen de zorgen alleen op dit moment nog zwaarder dan de voordelen, zo lijkt het. "We moeten deze zorgen niet bagatelliseren of negeren, maar erkennen en waar nodig wegnemen en tegelijkertijd de voordelen van vaccineren blijven benadrukken", concluderen de wetenschappers.
3. De eigen omgeving speelt een grote(re) rol
De resultaten tonen een significant verband tussen de mate waarin respondenten denken dat hun naasten zich laten vaccineren en hun eigen vaccinatiebereidheid. Bij het maken van beslissingen rondom vaccineren speelt de eigen, directe omgeving dus een belangrijke rol. We hechten waarde aan wat de mensen in onze omgeving doen (en waarom). Bij de communicatie rondom de vaccins is het goed om gebruik te maken van lokale campagnes, rolmodellen die vertellen over hun ervaring met vaccinaties en lokale gesprekspartners waar mensen met vragen naartoe kunnen.
4. Huisdokter geniet meeste vertrouwen
De meeste respondenten zijn wel met een of meerdere (foutieve) beweringen over COVID-19 in aanraking gekomen (88 procent kent bijvoorbeeld de theorie dat COVID-19 in een lab is gecreëerd). Over het algemeen worden de theorieën rondom COVID-19 weinig geloofd. Er is echter meer twijfel rondom de toekomstige vaccins. Twijfelaars en weigeraars zijn het vaker eens met de bewering dat er waarschijnlijk geknoeid wordt met de gegevens over de veiligheid van de vaccins en de bewering dat farmaceutische bedrijven de gevaren van vaccins proberen te verbergen. Farmaceutische bedrijven en de overheid worden door deze groepen minder vertrouwd.
De eigen huisdokter wordt daarentegen wel door alle groepen grotendeels vertrouwd. De huisdokter scoort van alle bronnen het hoogste op betrouwbaarheid. Daarnaast geeft de grote meerderheid (81%) van alle respondenten aan het vaccinatieadvies van de dokter of zorgverstrekker te volgen. Ook de apotheker, wetenschappers die onderzoek doen naar COVID-19, het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) en het Agentschap Zorg en Gezondheid worden gezien als (zeer) betrouwbare informatievoorzieners. Zij spelen een belangrijke rol in het bieden van betrouwbare informatie, het beantwoorden van vragen en het ontkrachten van foutieve beweringen over de vaccins.
5. We zijn bereid om ons in te zetten voor het collectief
Ondanks dat niet alle respondenten zichzelf als even kwetsbaar zien, wil de grote meerderheid zich wel inzetten voor het collectieve belang. Respondenten die aangeven zich te willen laten vaccineren noemen veelvuldig het beschermen van de omgeving en het bijdragen aan groepsimmuniteit als hoofdreden voor hun keuze. 71% van alle respondenten geeft aan zich te willen vaccineren om mensen met een zwak immuunsysteem te beschermen. 78% van alle respondenten is het een beetje tot zeer eens met de stelling dat vaccineren een collectieve actie is waarmee we de verspreiding van het SARS-CoV-2-virus kunnen stoppen.