Sebastiaan De Schepper krijgt prestigieuze FWO-beurs voor onderzoek naar Parkinson

Op 11 april, Wereldparkinsondag, gaat de aandacht wereldwijd naar de snelst groeiende neurologische aandoening ter wereld: de ziekte van Parkinson. Professor Sebastiaan De Schepper (VIB-UAntwerpen Centrum voor Moleculaire Neurologie) vermoedt dat bij bepaalde patiëntengroepen de eerste tekenen van de ziekte zichtbaar zijn in de darmen, meer bepaald in de ‘stofzuigers’ van onze darmwand. Met een Odysseusbeurs van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO), goed voor bijna 1 miljoen euro, krijgt hij de komende 5 jaar de kans om dat spoor verder te onderzoeken.

Evenwichtsproblemen, spierstijfheid, trager bewegen, trillende handen, … De ziekte van Parkinson tast het lichaam geleidelijk aan door specifieke zenuwcellen in bepaalde delen van de hersenen af te breken. De slepende ziekte treft in België 50 000 mensen. Tegen 2050 zou dat aantal zelfs kunnen verdubbelen tot 100 000.

Het slechte nieuws: de neurologische aandoening is op dit moment ongeneselijk. Het goede: met de juiste behandeling kunnen de symptomen worden afgeremd. “Een vroege diagnose is dus cruciaal”, vertelt Sebastiaan De Schepper, professor neuro-immunologie aan het VIB-UAntwerpen Centrum voor Moleculaire Neurologie. “Vandaag gebeurt de diagnose vaak pas wanneer motorische klachten optreden, maar tegen dan is het merendeel van de aangetaste zenuwcellen in de hersenen reeds afgestorven."
 
Ontspoord eiwit
Om het ziekteproces af te remmen, moet je er dus vroeg bij zijn. Precies daarom kijkt De Schepper naar de darmen. “De oorzaak van Parkinson is nog niet bekend, maar we weten wel dat het eiwit alfasynucleïne een hoofdrol speelt. Bij patiënten zien we namelijk dat dit eiwit zich op een abnormale manier begint op te stapelen. Die klonters zorgen er uiteindelijk voor dat de zenuwcellen afsterven.”

Datzelfde eiwit komt ook in de darmen voor. “Net zoals in de hersenen kan het daar beginnen samenklonteren, mogelijk al decennia vóór de eerste motorische symptomen. Veel parkinsonpatiënten kampen al jaren voor hun diagnose met darmklachten, vooral constipatie. Bij ongeveer de helft van alle ziektegevallen begint de ziekte mogelijk in het enterische zenuwstelsel, het complexe netwerk van zenuwen in de darmen, waarna het overslaat op het hersenzenuwstelsel. Bij de andere helft van de patiënten begint de aftakeling meteen in het brein.”
 
Kapotte stofzuiger
Hoe komt het dat dit alfasynucleïne-eiwit ontspoort? De exacte trigger is nog onbekend, maar De Schepper, samen met zijn collega’s aan University College London (waar hij voordien actief was), ontdekten dat ons darmimmuunsysteem daar onbedoeld een rol in speelt. “We zien dat bepaalde immuuncellen – de macrofagen, die normaal als 'stofzuigers' werken en afvalstoffen opruimen – falen wanneer ze alfasynucleïne-klonters proberen te verwerken. Sterker nog: de klontering verergert binnenin de cel. Die 'kapotte stofzuiger' zou dus een cruciale rol kunnen spelen in het opstarten van het ziekteproces.”

En daar stopt het niet. “Wanneer zo’n macrofaag faalt, zendt die signalen uit die andere immuuncellen aantrekken. Die raken op hun beurt ‘besmet’ en kunnen schade aanrichten: eerst in de darmen, en mogelijk later ook in de hersenen.”
 
Odysseusbeurs
Kunnen de aangetaste immuuncellen een kanarie in de koolmijn zijn voor de ziekte van Parkinson? Om die piste verder te onderzoeken, krijgt De Schepper van het FWO een Odysseusbeurs ter waarde van bijna 1 miljoen euro. Via het Odysseusprogramma ondersteunt het FWO excellente onderzoekers uit het buitenland met financiering om gedurende vijf jaar een onderzoeksgroep op te bouwen aan een Vlaamse universiteit.

“We willen via darmonderzoek en bloedanalyses die schadelijke immuuncellen identificeren”, zegt De Schepper. “Als we daarin slagen, kunnen we misschien een biomarker ontwikkelen om de ziekte jaren vóór de eerste klachten te detecteren.”