Zal de neushoorn binnenkort alleen nog maar op foto bestaan? In haar pop-up kunstexpo FREIGHTED stelt de Zuid-Afrikaanse kunstenares Fritha Langerman die confronterende vraag. Op uitnodiging van Ruth Appeltant (UAntwerpen) strijkt de reizende tentoonstelling neer in de inkomhal van Gebouw Q van Campus Drie Eiken. De installatie toont 500 jaar beeltenis van de neushoorn en brengt op een unieke manier kunst en wetenschappen bij elkaar.

Ruth Appeltant (links) en Fritha Langerman vestigen de aandacht op de neushoorn.

Prof. Ruth Appeltant nodigde, ter aanvulling van haar eigen wetenschappelijk onderzoek, de Zuid-Afrikaanse kunstenares Fritha Langerman uit. “Mijn onderzoek focust op de ontwikkeling van stamceltechnologie ter bevordering van de vruchtbaarheid van bedreigde diersoorten”, legt Appeltant uit. Al enkele jaren werkt zij aan de instandhouding van de noordelijke witte neushoorn. “Met nog maar twee levende vrouwelijke neushoorns is deze soort feitelijk uitgestorven. Ze kan niet langer op natuurlijke wijze gered worden. Daarom is het onze plicht, als mens, om in te grijpen.”

Waar het wetenschappelijk werk van Ruth Appeltant voor een leek soms moeilijk te begrijpen is, kan de kunst van Fritha Langerman wél een gevoelige snaar raken. Met haar reizende tentoonstelling richt Langerman, professor aan de Michaelis School of Fine Art (Universiteit van Kaapstad), de aandacht op de noodlottige situatie van de neushoorn.

Complexe geschiedenis

“In mijn tentoonstelling toon ik hoe de neushoorn doorheen de eeuwen gezien werd als een object van spektakel, studie, betaalmiddel en begeerte”, vertelt Langerman. “Met FREIGHTED verwijs ik zo naar een complexe geschiedenis waarin kolonisatie, macht en verwerving van vroegere natuurhistorische collecties met elkaar verweven zijn. Op die manier plaats ik vraagtekens bij de oorsprong van zulke natuurhistorische collecties en trek ik onze culturele beeldvorming van de natuur in twijfel.”

ED toont de neushoorn als een object van spektakel, studie, betaalmiddel en begeerte.

Het vertrekpunt van de expo is een gravure van de Duitse kunstschilder Albrecht Dürer. De afdruk, die dateert van 1515, geldt als de eerste Europese afbeelding van de Indische neushoorn. Langerman: “Dürer noemde de gravure een ‘abconderfet’, een term die gebruikt wordt om een nauwkeurige kopie aan te duiden van een afwezig origineel.”

Verder bevat de expo reproducties van afbeeldingen, teksten en objecten uit talrijke museumcollecties, dierentuinen en openbare archieven. Daartussen zitten heel wat historische verwijzingen: van de dissectie van de neushoorn van Versailles in 1793 over de AMNH Lang-Chapin Congo-expeditie tot de afslachting van neushoorns tijdens de Angolese burgeroorlog.  

Langerman: “Het project presenteert ons – in het museale kader van een kist ter grootte van een neushoorn – het dier in verschillende fragmenten en alludeert daarmee op zijn mogelijk uitsterven. In de huidige schrijnende context staat de neushoorn op het punt uitsluitend tot een digitale afbeelding gereduceerd te worden.”

Internationale expo

FREIGHTED was eerder al te zien in het Iziko South African Museum van Kaapstad (2018-2019), reisde vervolgens per schip naar het National Museum of Natural History and Science in Lissabon (2020-2021), nadien naar het National Museum of Natural Sciences in Madrid, hield halt in het Natural History Museum in Leipzig (2022), alvorens het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel te bereiken (2023).

Nu is FREIGHTED neergestreken in Gebouw Q op Campus Drie Eiken in Antwerpen, waar je de tentoonstelling tot januari 2024 kan bezoeken, van maandag tot vrijdag van 8.30 tot 19.00 uur, op zaterdag van 9.00 tot 13.00 uur.

Meer weten over expo FREIGHTED op Campus Drie Eiken? 

• Bekijk onderstaand videogesprek met kunstenares Fritha Langerman en prof. Ruth Appeltant.
  
• Gedetailleerde uitleg over de afbeeldingen in de expo vind je op de website van de FREIGHTED Exhibition (doorklikken op de afbeeldingen).
• Meer uitleg over het onderzoek van prof. Ruth Appeltant verneem je in het radio-interview met Ruth Appeltant of lees je in het artikel How to grow rhinos in a lab.