Letteren en Wijsbegeerte

Book History and Publishing

In Antwerpen zijn talrijke actoren gevestigd uit het zogenaamde waardenetwerk van het boek: uitgeverijen en boekhandels, bibliotheken, initiatieven voor leesbevordering en ter ondersteuning van de letteren, belangenbehartigers en adviesorganen voor de bibliotheeksector… Tegelijk ademt de stad ook de geschiedenis van het boek. Boekhistorici vinden hun bronnenmateriaal onder meer in een drietal erkende erfgoedbibliotheken (waaronder de eigen Universiteitsbibliotheek en de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap, en daarnaast de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience), in het Letterenhuis, het Museum Plantin-Moretus en het Stedelijk Prentenkabinet.

Het kan dan niet verbazen dat verschillende onderzoekers van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte het oude en het hedendaagse boek in al zijn vormen centraal stellen. En daarbij zoveel mogelijk spelers – ook buiten Antwerpen, ook buiten Vlaanderen – betrekken. Het chronologisch bereik van dit boek-gerelateerde onderzoek is bewust zeer ruim: het omvat zowel middeleeuwse handschriften als gedrukte boeken en periodieken uit de artisanale en industriële periodes én de meest vooruitstrevende vormen van digitaal uitgeven. En het richt zich zowel op aspecten van vormgeving en productie als op de commerciële distributie en diverse vormen van consumptie: individueel lezen, collectief lezen, lectuur voor en door kinderen, verzamelen als maatschappelijke opdracht en als culturele praktijk… Overigens betrekken de onderzoekers ook gedrukte prenten bij het materiaal dat ze onderzoeken: vele prenten die vandaag los worden verzameld en bewaard, functioneerden ooit als boekillustraties, en hoe dan ook kwamen ze tot stand door de inzet van dezelfde basismaterialen en technieken als het gedrukte boek.

Dit onderzoek kan binnen de Universiteit Antwerpen terugblikken op een lange, erkende traditie. Spraakmakend waren bijvoorbeeld Geert Lernouts Een beknopte geschiedenis van het boek (2004) en Ludo Simons’ Het boek in Vlaanderen sinds 1800: een cultuurgeschiedenis (2013). Het was ook binnen de Universiteit Antwerpen en het Anet-team dat de STCV (Short-Title Catalogus Vlaanderen, 2000–) werd ontwikkeld, waarna deze online bibliografie van het handgedrukte boek werd opgenomen in de werking van de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken. Die traditie is sinds 2014 onverminderd voortgezet. 2014 was trouwens een symbolisch jaar, want in september organiseerde onze faculteit toen samen met diverse stedelijke partners het jaarcongres van de internationale Society for the History of Authorship, Reading and Publishing (SHARP) onder de titel ‘Religions of the Book’. Onderaan deze tekst volgt een overzicht van realisaties van de voorbije 8 jaar, waarbij over de grenzen van opleidingen, departementen en onderzoeksgroepen heen werd en wordt samengewerkt. 

Daarnaast wordt nauw samengewerkt met de Universiteitsbibliotheek en het Anet-team, in het bijzonder ook met de afdeling Bijzondere Collecties. Over de grenzen van de Universiteit Antwerpen heen zijn er structurele vormen van samenwerking met de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC), het Museum Plantin-Moretus (MPM), het Letterenhuis, de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken en het Plantin Instituut voor Typografie.

Valorisatie-activiteiten

  • Tentoonstelling (met begeleidend boek) ‘Heilige Boeken: jodendom, christendom, islam’ in EHC, 2014: Lernout en Delsaerdt waren curatoren namens de UAntwerpen. Maartje De Wilde (destijds EHC) coördineerde. Voor de catalogus werd o.m. samengewerkt met Herman Van Goethem.
  • Reizende tentoonstelling “Conn3ct: 2 media, 1 verhaal” in Staats- und Universitätsbibliotheek Göttingen, KB Den Haag, EHC, Openbare Bibliotheek Hasselt, 2017: Delsaerdt schreef teksten, De Wilde coördineerde; een samenwerking met de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken en haar partners.
  • Tentoonstelling (met begeleidend boek) ‘Helden in Harnas’ in EHC (2021-22), een samenwerking tussen ISLN, UB en EHC. In het kader hiervan ook vermeldenswaard: een studie van de bibliofiele collectie van de hertogen van Arenberg, waaruit vele van de getoonde ridderromans afkomstig waren: Elly Cockx-Indestege en Pierre Delsaerdt, Le goût de la bibliophilie nationale. La collection de livres rares et précieux des ducs d’Arenberg à Bruxelles, XIXe-XXe siècles (Brepols 2022).
  • Ontwikkeling virtuele tentoonstelling bij het emeritaat van een UAntwerpen-collega (2022; in opbouw). Samenwerking tussen ISLN, UB en RG.
  • Tentoonstelling ‘Barokke Influencers. Jezuïeten en de kunst van het overtuigen in de 17de eeuw’ (Antwerpen 2023), een samenwerking tussen CSG, RG en RG-bibliotheek, ISLN, UB, UCSIA, Stichting Jezuïetenerfgoed, EHC, Snijders&Rockoxhuis, en Letterenfaculteit KU Leuven.