In populaire media worden archieven vaak voorgesteld als stoffige, donkere plekken, waar je urenlang moet speuren om dan, als bij toeval een bijzondere ontdekking te doen. Dankzij het onderzoek aan de Universiteit Antwerpen maken wij het omgekeerde waar: met nieuwe technologieën en veel expertise en creativiteit brengen onze onderzoekers archieven dichter bij een groot publiek en halen zij interessante stukken en tendensen naar boven. Zo worden archieven toegankelijker en aantrekkelijker, en kan iedereen op zoek gaan naar bijzondere vondsten. Daarbij zet de faculteit Letteren en Wijsbegeerte in op een breed gamma aan archieven en combineren we onze expertise op het vlak van geschiedenis, literatuur, kunsten en digital humanities.

We maken daarbij dankbaar gebruik van het harde werk dat archivarissen verricht hebben. Literaire archieven van auteurs en uitgeverijen leren ons hoe teksten tot stand komen, en wat auteurschap juist inhoudt. Waar halen auteurs inspiratie voor hun teksten, welke wegen proberen ze uit, hoe ontwikkelen bepaalde thema’s zich en hoe verfijnen ze hun stijl? We maken het archiefmateriaal online beschikbaar, ontcijferen onleesbare handschriften, en zorgen dat lezers moeiteloos hun weg vinden tussen allerlei notities, kladjes, manuscripten en drukproeven. De bestudering van deze archieven vertrekt van de overtuiging dat inzicht in de manier waarop iets tot stand kwam, bijdraagt tot een diepgaander begrip van hoe het werkt.

In digitale bibliotheken, die we zelf creëren of via partners mogen onderzoeken, gebruiken we artificiële intelligentie en andere digitale technieken om het verleden te ontsluiten en te bewaren, patronen in beeldvorming bloot te leggen en literaire, artistieke en historische trends te ontwaren. We speuren naar patronen in de tekst en het beeld van kinderboeken, historische collecties met politieverslagen, brieven van kooplieden en afbeeldingen van de magische lantaarn. We denken ook na over de uitdagingen die vrij beschikbare, digitale archieven stellen. Hoe creëer je duurzaamheid en gebruiksvriendelijkheid in een digitale bibliotheek? Maar ook: hoe ga je om met oude kinderboeken in de collectie die gekleurd zijn door een racistisch wereldbeeld?

Archieven van theater, dans, film en aanverwante kunsten laten ons het verleden herbeleven alsof we er zelf bij waren. Affiches, onuitgebrachte footage, brochures, programmaboekjes, perscommentaren, schetsen, maar ook tastbare objecten zoals rekwisieten, foto’s, kostuums, maquettes, scenografische elementen: de enorme verscheidenheid aan materiaal levert een rijk beeld op van een theater- of filmvertoning, de poëtica van de makers en de beleving door een publiek. In nauw overleg met zowel instituten voor cultureel erfgoed als private verzamelaars ontsluiten we die rijkdom. Daarbij hebben we oog voor de specifieke materialiteit van theater- en filmarchieven. Centraal staat de beleving van ‘live’ kunstvormen als belichaamde ervaringen. In samenwerking met experten en artiesten werken we duurzame maar ook experimentele manieren uit om het archief tot leven te brengen. Dat kan de aanmaak van een openbare database zijn, maar ook een tentoonstelling of een re-enactment.

Historische archieven, terug te vinden bij tal van archiefvormers, documentatiecentra en prestigieuze Vlaamse, Belgische en internationale bewaarinstellingen, worden met de dag beter digitaal ontsloten en geïnventariseerd. Hun vaak hoge ouderdom en uniciteit maakt hen uiterst kwetsbaar voor klimatologische rampen, oorlogen en andere calamiteiten, maar noopt ook tot toekomstgerichte bescherming. Hun algemeen belang voor tal van onderwerpen, gaande van politieke geschiedenis, over economie, sociale thema’s en cultuur, brengt archiefbeheerders op steeds nieuwe wegen inzake maximale toegankelijkheid. Daarbij is het op punt stellen van nieuwe standaarden rond archivalische data-uitwisseling over heel Europa te vergelijken met een wereldwijd web van onuitputtelijke kennis: het levend geheugen van de mensheid.

Het onderzoek benadert archieven niet als ‘dode letters’, maar als open en dynamische processen van betekenisgeving. We maken de archieven, waar mogelijk, toegankelijk via websites en tentoonstellingen voor een breed publiek. We delen onze betrouwbare data, wetenschappelijke toepassingen en expertise met elkaar, over de onderzoeksgroepen heen, en met tal van maatschappelijke partners: creatieve en culturele beroepen, journalisten, erfgoedinstellingen en maatschappelijk geëngageerde denktanks.Veel nieuwe inzichten komen in nauwe dialoog met studenten tot stand, en de integratie van de onderzoeksresultaten in het onderwijs draagt bij tot een kritische omgang met teksten in alle vormen die ze vandaag aannemen.