Immuunsysteem herkent viruseiwitten minder goed bij mensen met gordelroos

Zona of gordelroos kan patiënten in sommige gevallen maandenlang met hevige pijn opzadelen. Wetenschappers van de Universiteit Antwerpen achterhaalden na jarenlang onderzoek waarom mensen de ziekte ontwikkelen: hun immuunsysteem herkent de viruseiwitten minder goed.

De meeste volwassenen hebben als kind windpokken (of waterpokken) doorgemaakt. Deze ziekte wordt veroorzaakt door het zogenaamde varicella-zostervirus (VZV). Ons afweersysteem (immuunsysteem) zal tegen VZV antilichamen en bepaalde witte bloedcellen (de zogenaamde T-cellen) ontwikkelen, die vervolgens het virus onder controle zullen krijgen.

Net zoals alle andere virussen van de herpesfamilie zal VZV na de eerste infectie niet volledig verdwijnen uit het lichaam, maar voor altijd aanwezig blijven in ons zenuwstelsel. Het virus ‘slaapt’ dan meestal, doch nu en dan zal het een poging ondernemen om terug actief te worden. Ons afweersysteem zal deze pogingen herkennen en reageren om verdere verspreiding van het virus te voorkomen.

Maar bij ongeveer één op drie volwassenen zal ons afweersysteem niet voldoende tijdig en sterk kunnen reageren en zal VZV zich kunnen verspreiden via heel specifieke zenuwbanen. Dat kan tot ziekte leiden: zona (of gordelroos). Zona is een erg lokale versie van VZV- infectie en is gevreesd voor de hevige pijn die hiermee gepaard kan gaan (naast de windpokkenachtige vlekjes). Zona blijft meestal een tot twee weken aanwezig, maar bij een kwart van de zonapatiënten kan er een maandenlange hevige pijn blijven bestaan.

Ook bij gezonde jonge volwassenen

De Universiteit Antwerpen doet reeds meer dan twintig jaar onderzoek naar het varicella-zostervirus en de kwetsbaarheden bij mensen die kunnen leiden tot zona. Kinderreumatoloog en immunoloog Benson Ogunjimi en computerwetenschappers Kris Laukens en Pieter Meysman voerden recent twee onderzoeken uit, met steun van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen. De resultaten werden gepubliceerd in de internationale vakbladen The Journal of Infectious Diseases en Cell Reports.

Benson Ogunjimi: “We weten al lang dat de kans op zona toeneemt bij veroudering en bij verzwakking van het immuunsysteem (bvb. bij reumapatiënten die omwille van hun ziekte medicatie innemen die het immuunsysteem verzwakt). Wij willen echter ook begrijpen waarom zona kan optreden bij jongere volwassenen die verder gezond zijn. Hiervoor hebben we sinds 2013 patiënten met acute zona gezocht en bij hen op verschillende tijdmomenten bloed afgenomen.”

Virus tot stilstand brengen

Kris Laukens: “We hebben van een groep zonapatiënten de ‘genexpressie’, de genetische programma’s tijdens en na zona geanalyseerd. Zo zien we in het bloed dat er tijdens zona een duidelijke activering is van cellulaire processen die tot doel hebben om het virus tot stilstand te brengen. Dit betekent dat zonapatiënten wel in staat zijn om een afweerreactie tegen het virus tot stand te brengen, maar daarmee hadden we nog geen verklaring waarom deze mensen zona hadden.”

Pieter Meysman: “Om dit beter te begrijpen, hebben we eerst een grote Britse databank met genetische gegevens van meer dan 2500 zonapatiënten en 100 000 mensen zonder zona onderzocht. Na analyse van al het erfelijk materiaal van deze deelnemers vonden we dat bij zonapatiënten de DNA-code die bepaalt hoe lichaamscellen viruseiwitten ter herkenning kunnen aanbieden aan T-cellen, anders is. Ter aanvulling op dit databankonderzoek onderzochten we vervolgens ook de T-cellen van zonapatiënten en van de controlegroep.”

Belang van herkenningsvermogen

Via experimenten op de T-cellen konden de wetenschappers uiteindelijk bevestigen dat zonapatiënten een kleiner aantal VZV-eiwitten succesvol kunnen herkennen dan controles. Dit betekent dat de kwetsbaarheid voor zona zich vooral bevindt in het herkenningsvermogen van ons immuunsysteem om viruseiwitten te herkennen. Door deze studies werd niet alleen een verklaring gevonden voor het ontstaansmechanisme van zona, maar werd ook aangetoond dat bij een evaluatie van het immuunsysteem best ook het herkenningsvermogen van de T-cellen mee in rekening gebracht wordt.

Kris: “Om dat herkenningsvermogen van de T-cellen beter en meer systematisch in kaart te brengen voor diverse ziekten hebben we onlangs het AI-bedrijf ImmuneWatch™ opgericht.”