Levensbeschouwelijke diversiteit is in de hedendaagse samenleving een feit, ook aan de universiteit. Om met deze diversiteit om te gaan kiest de Universiteit Antwerpen voor actief pluralisme.
Actief pluralisme deelt de morele gevoeligheid van passief pluralisme: het kan nooit verantwoord zijn mensen uit te sluiten, van hun vrijheid te beroven of in hun integriteit aan te tasten omwille van hun levensbeschouwelijke ideeën. Tolerantie veronderstelt altijd respect voor het individuele recht van meningsvrijheid. Indien deze houding uitmondt in wederzijdse niet-inmenging (die vaak leidt tot wederzijdse onverschilligheid) en in de idee van een strikte neutraliteit van de overheid, de publieke instellingen en de openbare ruimte, spreken we van passief pluralisme. Passieve terughoudendheid ten aanzien van ideeën is echter niet de enige manier om levensbeschouwelijke diversiteit vorm te geven. Actieve interesse voor elkaars uitgangspunten kan meer bijdragen tot een duurzaam en kwaliteitsvol samenleven.
Actief pluralisme gaat er juist van uit dat strikte neutraliteit niet overal recht doet aan het intrinsieke belang van levensbeschouwelijke ideeën en aan de plaats die ze in de openbare ruimte kunnen innemen. Levensbeschouwelijke ideeën blijven immers altijd een belangrijke rol spelen in het morele bewustzijn en in het dagelijks oordelen en handelen van mensen, organisaties en samenlevingen. Elke visie op waarheid en moraal wordt uiteindelijk gedragen door dieperliggende ideeën, vooronderstellingen, bronnen en paradigmata. Op dit dieperliggende niveau wil de Universiteit Antwerpen met haar keuze voor actief pluralisme de mogelijkheden van dialoog, kritische reflectie en herbronning exploreren.
Actief pluralisme is zelf geen levensbeschouwing, maar een houding ten aanzien van (de eigen en andere) levensbeschouwingen. Het insisteert op een inhoudelijke dialoog binnen en tussen levensbeschouwingen en op een concreet engagement dat levensbeschouwingen als fenomeen, als overtuiging én als praktijk, ernstig wil nemen. Dit betekent ook dat de Universiteit Antwerpen inhoudelijke positionering aanmoedigt. De samenleving en het publieke debat – waarin de universiteit een belangrijke medespeler is – zijn gebaat met inhoudelijke reflectie en communicatie, waarbij mensen de verschillende levensbeschouwelijke bronnen kunnen expliciteren en zo met elkaar confronteren. Vanzelfsprekend draagt de Universiteit Antwerpen het vrij onderzoek, de kwaliteit van onderzoek en onderwijs, de vrije meningsuiting, het vrije initiatief en de academische vrijheid hoog in het vaandel. De aanwezigheid van levensbeschouwingen kan dan ook niet in oppositie met deze waarden staan.
Uit het actief pluralisme als houding kunnen meestal geen pasklare antwoorden op concrete vragen worden afgeleid; het thematiseert veeleer de achtergrond waartegen concrete antwoorden worden gewikt en gewogen. Het actief pluralisme nodigt allereerst uit tot het creëren van een open ruimte waarin we ook levensbeschouwelijke thema’s kunnen bespreken en waarin ieder individu zijn diepste drijfveren en identificaties mag uitspreken. De dialoog die zo op gang komt, kan je in een dubbele zin open noemen. Er is enerzijds de openheid waarmee men de dialoog binnentreedt, anderzijds heeft de dialoog ook een open einde. In een discussie over levensbeschouwelijke uitgangspunten bestaat het streven er niet noodzakelijk in de onderlinge spanning op te heffen, maar ze voortdurend opnieuw tot thema van onderzoek te maken.