Onderzoek kostprijs files

Transporteconomen UAntwerpen berekenen voor het eerst het totale prijskaartje van een file

Dat de file slecht is voor onze zenuwen, onze luchtwegen en voor het milieu, weten we. Transporteconomen van UAntwerpen onderzochten wat de file nu eigenlijk kost, zowel economisch als maatschappelijk. Ze bestudeerden daarvoor een file na een ongeval op de E19.

Files krijgen steeds meer aandacht in alle economische hubs ter wereld, want ze weerspiegelen dat vraag en aanbod van onze transportcapaciteit niet goed op elkaar zijn afgestemd. De files nemen ook nog steeds toe: zo blijkt uit cijfers van het Vlaams Verkeerscentrum dat er op het stukje tussen Borgerhout en Antwerpen-Oost, het drukste deel van de Antwerpse Ring, in 2010 op een werkdag gemiddeld 121 379 voertuigen passeerden. Negen jaar later, in 2019, waren het gemiddeld al 139 052 voertuigen – een stijging van maar liefst 14,5%.

De groei van de filegraad heeft een grote impact op de tijd en daardoor dus op de tijdskost, maar ook op de betrouwbaarheid van transport. In 2010 voorspelden Italiaanse onderzoekers dat de gemiddelde snelheid op de weg in Europa tussen 2008 en 2030 met maar liefst 29% zou dalen tijdens de spits, en met 16% tijdens de daluren. Een decennium later ligt hun voorspelling nog steeds in lijn met de huidige waarnemingen. Nochtans was de kost van de file voor transportbedrijven tot nog toe een (duur) mysterie.

Die filekosten worden vandaag niet meegerekend in de prijs van transport, omdat ze moeilijk nauwkeurig te berekenen zijn. Het onderzoek van Els Struyf, Christa Sys, Eddy Van de Voorde en Thierry Vanelslander, verbonden aan het Departement Transport en Ruimtelijke Economie van de Universiteit Antwerpen, brengt daar verandering in. De onderzoekers slaagden erin een berekening te maken van zowel de directe als de maatschappelijke kosten van de file. Hun nieuwe instrument pasten ze specifiek toe op een file op de E19, tussen Breda en Antwerpen.

Hoeveel tijd kost de file?

Het aantal verloren uren als deel van de totale afgelegde kilometers op dagbasis bedroeg in Vlaanderen in 2018 16%. Rond Brussel was het zelfs 25%. Het onderzoek keek ook naar cijfers van gps-trackers zoals TomTom. Die wijzen uit dat in 2018 de filegraad rond Brussel 38% bedroeg. De gemiddelde trip rond Brussel duurde in 2018 dus 38% langer dan in omstandigheden zonder file. 

Een file op de Antwerpse Ring.

Opvallend was ook dat er in het laatste decennium een significante stijging was van de ad-hoc-files, veroorzaakt door een ongeval. Het ging van gemiddeld 15 ongevallen op een werkdag in 2012, naar gemiddeld 24 ongevallen op een werkdag in 2019. De gemiddelde duur van een ad-hoc-file bleef redelijk stabiel en verminderde zelfs een beetje. Van gemiddeld 47 minuten op werkdagen in 2012 naar 45 minuten in 2019.

Ongeval op de E19

Maar wat kost die file nu? De onderzoekers deelden de kosten voor de file op in directe kosten, zoals loon, rente en afschrijvingen, verzekering, transportkosten, brandstofkosten en onderhoudskosten. Daarnaast zijn er indirecte kosten, zoals het herplannen van bezorgingen of meetings en overuren voor werknemers om zaken opnieuw te kunnen inplannen, maar die zijn zo situatieafhankelijk dat de onderzoekers deze niet kwantificeerden. Maatschappelijke kosten worden dan weer wel concreet gemaakt, zoals lucht- en geluidsemissies en verkeersongevallen.

Om hun framework in te vullen, gebruiken de onderzoekers een ongeval op de E19 als voorbeeld, tussen de Nederlandse grens en Antwerpen, op een werkdag na de ochtendspits, wat tot een file over een afstand van 15,1 km leidt. Door de file bedraagt de gemiddelde snelheid van het verkeer slechts 10 km per uur. 

Na het in kaart brengen van alle voertuigen die in de file staan en de kosten voor alle types vervoer (vrachtwagens, bestelwagens, woon-werkverkeer en privéverplaatsingen) te hebben uitgesplitst, komen de onderzoekers tot het besluit dat deze file van 15,1 kilometer, met directe en maatschappelijke kosten inbegrepen, maar liefst 202 766,91 euro kost. De duur en de lengte van de file zijn de variabelen met de grootste financiële impact. 

Nuttig voor (transport)bedrijven

Deze tool is de eerste die de kost van de file zo specifiek kan berekenen en die tegelijkertijd zo universeel bruikbaar is. Hij kan bijzonder nuttig zijn voor (transport)bedrijven over de hele wereld om de financiële impact van de file op hun bedrijf te berekenen en eventueel door te rekenen aan hun klanten – zij het dat de variabelen moeten worden aangepast aan hun specifieke situatie.

“Transportbedrijven kunnen op die manier concreter gaan onderhandelen met klanten en filetoeslagen concreet berekenen. Door inzichten over de file in een bepaald gebied of langs een bepaalde weg, kunnen bedrijven ook gerichter de locatie van hun bedrijf bepalen of concreter kijken hoe concurrerend alternatieve manieren van vervoer er zijn, zoals transport per spoor of via de binnenvaart, waarbij de berekeningen niet gebaseerd zijn op theoretische cijfers, maar op de werkelijke kosten en tijdsimpact”, vertelt prof. Vanelslander.

Een must voor beleidsmakers

Beleidsmakers kunnen de resultaten op hun beurt gebruiken om gebieden te identificeren waar de impact van de file groot is en die prioriteit moeten krijgen bij het uitwerken van oplossingen. “Ze kunnen het instrument en de resultaten ook gebruiken om het effect van filebeperkende maatregelen zoals rekeningrijden te testen”, aldus Vanelslander. De onderzoekers waarschuwen wel dat deze ene case study niet zomaar naar andere landen of zelfs naar andere regio’s kan worden overgeheveld, zonder de variabelen aan te passen. Voor elke specifieke context moeten opnieuw specifieke waarden worden verzameld.

De wetenschappelijke paper vindt u hier: www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2210539520301115?dgcid=coauthor