Onderzoek Andrea Marchetti

Abstract

Tot het begin van de 20e eeuw speelden koetsen en sleeën een centrale rol in de samenleving en ze zijn dan ook aanwezig in veel museumcollecties. Toch blijft het erfgoed van door paarden getrokken voertuigen (hippomobiel erfgoed) een enorm onderbelicht gebied in de erfgoedwetenschap. Een eerste poging om licht te werpen op dit unieke erfgoed werd sinds oktober 2022 ondernomen met het Belcaire-project, dat tot doel heeft een weloverwogen conservatieplan te ontwikkelen voor de collectie hippomobielen van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG-MRAH) in Brussel. Gezien de materiële complexiteit van deze voertuigen zijn er echter ook gerichte analytisch-technische onderzoeksprojecten nodig om de chemie van de verschillende materialen waaruit een rijtuig bestaat volledig te begrijpen. Dit is waar het Imcotech-project om de hoek komt kijken, met als doel een beter inzicht te krijgen in een van de meest complexe materialen die in rijtuigen worden aangetroffen: lakcoatings. Door hun aard en gebruik werden hippomobiele voertuigen systematisch blootgesteld aan milieu-invloeden zoals (UV) licht, vocht, atmosferische vervuilingsgassen en vuil/stof. De watergevoelige materialen die deel uitmaken van deze voertuigen werden beschermd tegen de nadelige invloed van het milieu door het aanbrengen van ondoordringbare laklagen. Deze coatings hadden ook een fundamentele decoratieve functie, omdat ze uiteindelijk het uiteindelijke uiterlijk van de voertuigen zouden bepalen (niet alleen opgevat als een vervoermiddel, maar ook als een modestatement en een symbool van sociale status). Vandaag de dag maakt het totale gebrek aan onderzoek naar de geschiedenis, samenstelling en chemie van deze complexe meerlagige coatings het onmogelijk om een goed geïnformeerd conserveringsplan te ontwerpen voor hippomobiel erfgoed. Bijgevolg wordt de lak aan de buitenkant van historische paardenvoertuigen, als ze origineel zijn, vaak in een slechte staat aangetroffen. Gezien de tweeledige functie van lak op rijtuigen en sleeën, namelijk beschermend en decoratief, kan aantasting ervan dramatische gevolgen hebben voor de algemene staat van de objecten en een drastisch verlies van esthetische, historische en dus (toekomstige) valorisatiewaarde veroorzaken voor de musea waarin ze bewaard worden. Imcotech wil deze kritieke leemte in de kennis opvullen door middel van een multidisciplinaire aanpak, waarbij (1) onderzoek van geschreven en visuele bronnen en (2) reproductie van historische lakrecepten worden gecombineerd met (3) materiaalkarakterisering van historische voertuigen door middel van geavanceerde analytische methoden. De fundamentele informatie die in dit project wordt verkregen zal het mogelijk maken om licht te werpen op de samenstelling en technologie van deze ondoordringbare coatings. Deze resultaten zullen een aanvulling vormen op eerder onderzoek naar Europese lak voor binnentoepassingen (ELinC-project, focus op meubels en andere kleine voorwerpen), waardoor uiteindelijk een compleet beeld kan worden verkregen van lakmaterialen en van de historische evolutie van waterdichtings- en materiaaltechnologie als geheel. Bovendien zullen de resultaten van Imcotech een belangrijke stap zijn in de voltooiing van het ambitieuze doel van Belcaire, waardoor het erfgoed van de hippomobielen uiteindelijk beter bewaard kan worden voor toekomstige generaties.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Marchetti Andrea
• Co-promotor: Janssens Koen

Onderzoeksgroep(en)

• Erfgoedwetenschappen Antwerpen (ARCHES)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De KMKG-MRAH bezit een uitzonderlijke collectie van een tachtigtal rijtuigen en sleden uit de late 17de eeuw tot het begin van de 20ste eeuw, waaronder 11 koetsen in bruikleen van het Belgische Koninklijk Huis. Hoewel deze objecten nauwkeurig de historische innovaties in technologie en materiaalwetenschap van hun tijd weerspiegelen, blijft het erfgoed van nijlpaarden een onderbelicht gebied in de erfgoedwetenschap. In de afgelopen jaren bracht een voorlopige schadebeoordeling van de KMKG-MRAH-collectie de uitzonderlijke originele staat van de objecten aan het licht, maar tegelijkertijd was er bezorgdheid over de slechte materiële staat, met name van de interieurs met bekleding, tinten, kussens, passementen en passementen. Als gevolg van de slechte staat van sommige van deze interieurs, voerden conservatiestudenten en medewerkers van de UAntwerpen in 2019 een voorlopige collectie-audit uit. Dit onderzoek benadrukte de complexiteit van het conserveren van deze interieurs met gemengde materialen, waardoor instabiele anorganische materialen (bijv. in nauw contact met gevoelige organische materialen zoals (geoliede) textielvezels, leer en vroege synthetische materialen. Als zodanig is het doel van BELCAIRE om een ​​model te ontwikkelen voor een langetermijnbewaringsstrategie, niet alleen gericht op de KMKG-MRAH-collectie, maar toepasbaar op al het nijlpaarderfgoed dat verspreid is over verschillende Europese musea, instellingen en privécollecties. We stellen daarom voor om eerst inzicht te krijgen in de grotendeels onbekende innovatieve materialen en vakmanschap die worden gebruikt voor de fabricage van rijtuigen door de studie van historische bronnen (octrooien en handleidingen) te combineren met een zorgvuldige optische inspectie en chemofysische karakterisering van een selectie van rijtuigen. In de eerste fase/twee jaar focust BELCAIRE op vier case studies die representatief zijn voor verschillende sociale klassen: royalty (case 1: inv. nr. TR 49), adel (case 2: inv. nr. TR 76), bourgeoisie ( casus 3: inv. nr. TR 4) en openbaar vervoer (casus 4: inv. nr. TR 69). In latere jaren zal het vergroten van dit corpus het mogelijk maken om de verkregen inzichten te verfijnen en te benchmarken. Na deze materiaalstudie worden lopende degradatieverschijnselen geïdentificeerd en opgesomd, terwijl hun mechanismen en urgentie verder worden beoordeeld door de productie en kunstmatige veroudering van mock-ups. Historische materialen worden met name gereproduceerd volgens recepten en blootgesteld aan verschillende omgevingsomstandigheden om hun individuele en gecombineerde impact op de afbraakmechanismen te kwantificeren. Op basis van de verkregen inzichten wordt een generiek risicobeoordelingsmodel opgesteld voor nijlpaardenerfgoed, dat curatoren en restauratoren begeleidt in hun besluitvormingsprocessen voor actieve en passieve conservering. Ten slotte is er een uitgebreid verspreidingsplan, gekoppeld aan het HOME-AGE-project (FED-tWIN-project PRF-2020-011 toegekend in de vorige ronde), gericht op een efficiënte doorstroming naar en interactie met wetenschappers, studenten en het grote publiek. Op deze manier wil BELCAIRE de kenniskloof over de conservatie en het behoud van het nijlpaarderfgoed dichten en bijdragen tot het begrip van de cumulatieve schade veroorzaakt door gemengde materialen en technieken in met name koetsinterieurs.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Van der Snickt Geert
• Mandaathouder: Marchetti Andrea

Onderzoeksgroep(en)

• Erfgoedwetenschappen Antwerpen (ARCHES)

Project type(s)

• Onderzoeksproject