Onderzoek Manuel Morrens

Abstract

ACHTERGROND: 30% van de patiënten met een Majeure Depressieve Stoornis (MDS) vertoont een immuungemedieerd subtype, geassocieerd met een slechte respons op eerstelijns antidepressiva. Immuungerichte behandelstrategieën met anti-inflammatoire medicatie tonen goede resultaten en kunnen effectiever zijn bij dit subtype. Voor betere klinische studie designs hebben we een leidraad nodig om de patiënten te selecteren die er baat bij hebben, over uitkomstmaten die de klinische effecten in kaart brengen, en hoe effectief elk middel is bij dit MDS subtype. DOEL: Bepalen van voorspellende biomarkers, klinisch fenotype, en optimale uitkomstmaat voor immuunbehandelingen bij MDS, en deze rangschikken op effectiviteit. Vertaalslag maken naar de praktijk door inzichten te integreren tot klinische richtlijnen en predictieve selectiestrategieën voor toekomstige klinische studies. AANPAK: Ik ga verschillende inzichten integreren (WP3) verworven vanuit gestratificeerde meta-analyses, individuele-patiëntdata (minimaal N=10 RCTs) (WP1) en de resultaten van onze gestratificeerde klinische studie (WP2). IMPACT: Mijn project zal leiden tot innovatie van de MDS behandelrichtlijnen en optimalisatie van toekomstige RCT protocols. Dit zal leiden tot minder negatieve trials, wat kosteneffectief is en tot meer interesse zal leiden binnen de farmaceutische industrie. Een betere strategie voor patiëntenselectie en -behandeling kan ook bij andere psychiatrische aandoeningen klinische studies optimaliseren.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Picker Livia
• Co-promotor: Morrens Manuel
• Mandaathouder: Wessa Céline

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project heeft als doel een postdoctoraal onderzoeker te financieren die verantwoordelijk is voor het beheer van personeel en projecten binnen de onderzoekslaboratoria van CAPRI voor neuromodulatie en immunopsychiatrie. Projecten omvatten onderzoek naar nieuwe biomarkers voor reactie op verschillende neuromodulatie-interventies (ECT, rTMS); optimalisatie van de reactie op klinische ECT; onderzoek naar inflammatoire biomarkers en anti-inflammatoire behandelingsmethoden in de context van stemmings- en psychotische stoornissen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Doelstelling: Evaluatie van het effect van immuunmodulerende farmacologische en leefstijlinterventies (beweging, voeding) op het voorkomen en verminderen van depressie door het herstellen van immuun-inflammatoire ontregelingen en gerelateerde mediërende neurobiologische mechanismen

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De etio-pathofysiologie van psychiatrische stoornissen zoals Majeure Depressieve Stoornis (MDD), Schizofrenie (SZ), en Bipolaire Stoornis (BD) is complex en nog niet volledig begrepen. De betrokkenheid van diverse psychologische en (neuro)biologische systemen wordt echter steeds duidelijker. Een belangrijk puzzelstuk hierin is het immuunsysteem, waarbij communicatie tussen het immuunsysteem, het centrale zenuwstelsel, en de psyche wordt onderzocht binnen het werkveld van de psychoneuroimmunologie. Recentelijk is er een verschuiving geweest naar het begrijpen van de 'bottom-up' invloed van het immuunsysteem op het brein, resulterend in het ontstaan van het werkveld van de immunopsychiatrie. Dit project maakt gebruik van data verzameld tijdens de Covid-pandemie binnen een psychiatrische populatie. Gedurende 2 jaar is bloed afgenomen van nieuwe psychiatrische patiënten die werden opgenomen in de kliniek, waarbij ook na anti-Covid-vaccinatie bloed is afgenomen. De concentratie Covid-antilichamen zal worden gekwantificeerd om seroconversie te bepalen. Daarnaast zullen belangrijke metabolieten van de Kynurenine Pathway (KP) worden geanalyseerd, gezien de rol van de KP in de immuunrespons en neurotransmissie. De immunostimulatie door Covid of anti-Covid-vaccinaties kan leiden tot overactivatie van de KP, wat mogelijk bijdraagt aan psychiatrische symptomen na infectie of vaccinatie. Analyse van KP-metabolieten kan meer inzicht verschaffen in deze processen. Ook kan de KP-invloed hebben op comorbide aandoeningen, zoals slaapstoornissen bij depressie, door verstoring van melatonineproductie. Het huidige project analyseert KP-metabolieten gedurende 24 uur om ritmische patronen te onderzoeken en om mogelijke verschillen tussen depressieve patiënten en gezonde controles te identificeren. Verder onderzoek naar enzymen in de KP zal worden uitgevoerd om een beter begrip te krijgen van de mechanismen achter TRP-metabolisme en om de basis te leggen voor toekomstige interventies.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Coppens Violette

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

INSTA-MD : Inflammatie-gebaseerde STratificatie bij immuun gerichte Augmentatie in Majeure Depressieve stoornis Een project in samenwerking met Universiteit Antwerpen (UA), Katholieke Universiteit Leuven (KUL), Vrije Universiteit Brussel (VUB) en Universitair Medisch Centrum (UMC) Amsterdam. Deel van het doctoraal onderzoek van dr. Jonas Janssens en dr. Céline Wessa, onder supervisie van Prof. Dr. Manuel Morrens (UA). Met medewerking van onder andere Prof. Dr. Stephan Claes (KUL), Prof. Dr. Seline Van den Ameele (VUB) en Prof. Dr. Brenda Penninx (UMC). ACHTERGROND De huidige behandelingsstrategieën voor een majeure depressieve stoornis (MDS) zijn onvoldoende werkzaam. Tot 60% van de patiënten klaart niet (voldoende) op na twee behandelingen met eerstelijns antidepressiva. Ongeveer 30% van de patiënten met MDS vertonen een immuungemedieerd of inflammatoir subtype. Dit subtype gaat gepaard met onder andere ernstigere klachten, een lagere kwaliteit van leven, meer somatische symptomen, alsook een verminderde respons op de standaardbehandeling. Dit vereist dus een gerichtere interventie. Onderzoek toont aan dat Celecoxib en Minocycline, beide geneesmiddelen met anti-inflammatoire eigenschappen, werkzaam zijn voor MDS wanneer deze worden toegevoegd aan antidepressiva. Beide geneesmiddelen vertonen matige tot grote effecten in de totale MDS populatie en kennen eveneens een goede tolerantie. High sensitive C-reactive protein (hsCRP) is een gemakkelijk toegankelijke biomarker in het bloed en kan worden gebruikt om patiënten met immuungemedieerde MDS te identificeren. Proof-of-concept studies suggereren dat hsCRP een bruikbare stratificatietool is om de respons op immuun gerichte augmentatie bij MDS te voorspellen. METHODEN Een multicentrische (UA, KUL, VUB), dubbelblinde, placebo-gecontroleerde RCT met immuun gerichte augmentatie bij 240 patiënten met MDS. Gestratificeerde sampling op basis van hsCRP-niveaus (laag < 3 mg/L; hoog ≥ 3 mg/L). Deelnemers in elke hsCRP-arm worden gerandomiseerd naar een augmentatie behandeling met Minocycline, Celecoxib of placebo. DISCUSSIE Het huidige INSTA-MD project zal de effectiviteit van immunomodulerende behandeling op MDS evalueren met de bedoeling dit klinisch te implementeren in de eerste lijn. REGISTRATIE: Eu CT = 2022-501692-35-00 KEY WORDS: Immuun gemedieerde depressie, augmentatie behandeling, Celecoxib, Minocycline.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: De Picker Livia
• Co-promotor: Van Royen Paul

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project website

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De laboratoriummanager zal verantwoordelijk zijn voor de algemene laboratoriumorganisatie, apparatuuronderhoud, enzovoort. Daarnaast zal zij experimentele laboratoriumanalyses uitvoeren op verzoek, waaronder maar niet beperkt tot ELISA-analyses, LCMS-analyses, IHC,...

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project website

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Teneinde de grenzen van de gepersonaliseerde geneeskunde te verleggen, maakt IMARK maximaal gebruik van de stevige aan de Universiteit Antwerpen verankerde expertise op het gebied van biomedische beeldvorming. Door moleculaire en structurele patronen in ruimte en tijd in kaart te brengen, wil IMARK sneller nieuwe biomerkers identificeren en ontwikkelen. Daartoe hebben zich in het consortium een aantal onderzoeksgroepen verenigd met complementaire kennis en apparatuur die alle aspecten van op beeldvorming gebaseerd fundamenteel onderzoek, preklinische validering en klinische evaluatie bestrijken. IMARK beschikt over moderne infrastructuur voor elektronen- en lichtmicroscopie, massaspectrometrie beeldvorming, MRI, CT, PET en SPECT. Daarnaast ontwikkelen de IMARK-partners correlatieve beeldvormende methoden ter dataverrijking en werken ze aan op maat gemaakte beeldanalyse-protocollen/oplossingen waarmee krachtige, kwalitatieve uitlezingen verkregen worden. Dankzij deze unieke bundeling van technologie en expertise is IMARK de ideale, bevoorrechte partner voor samenwerking tussen de particuliere en publieke sector en beschikt het over een strategisch voordeel om zijn reeds substantiële IP-portfolio nog verder uit te breiden. De belangrijkste toepassingsgebieden van het consortium zijn neurowetenschappen en oncologie. Vermits de IMARK-partners samenwerken of geaffilieerd zijn met het Universitair Ziekenhuis Antwerpen en het Universitair Psychiatrisch Centrum Duffel, is er rechtstreeks toegang tot patiëntengegevens/-stalen en zijn er volop mogelijkheden voor translationeel onderzoek.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Vos Winnok
• Co-promotor: Baets Jonathan
• Co-promotor: Baggerman Geert
• Co-promotor: Bertoglio Daniele
• Co-promotor: Bogers John-Paul
• Co-promotor: Coppens Violette
• Co-promotor: Elvas Filipe
• Co-promotor: Keliris Georgios A.
• Co-promotor: Kumar-Singh Samir
• Co-promotor: Mertens Inge
• Co-promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Staelens Steven
• Co-promotor: Stroobants Sigrid
• Co-promotor: Timmerman Vincent
• Co-promotor: Timmermans Jean-Pierre
• Co-promotor: Verhaeghe Jeroen
• Co-promotor: Verhoye Marleen
• Mandaathouder: Lanens Dirk
• Mandaathouder: Prasad Aparna

Onderzoeksgroep(en)

• Laboratorium voor celbiologie en histologie

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Beschrijving: Verschillende studies hebben aangetoond dat rapid-eye-movement (REM) slaap een essentiële rol speelt bij de verwerking van emoties (Wassing et al., 2016). Onderzoek suggereert dat onrustige REM-slaap een proces weerspiegelt dat de overnachtse vermindering van emotionele stress belemmert (Wassing et al., 2019). Deze bevinding is relevant bij het evalueren van het effect van fragmentatie van REM-slaap in een populatie met ernstige problemen met emotieregulatie, zoals borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). Met name omdat is aangetoond dat er een verband bestaat tussen subjectieve slaapstoornissen en het herstelstatus bij patiënten met BPS (Plante et al., 2013). Dit onderzoeksproject heeft tot doel het effect te onderzoeken dat gefragmenteerde REM-slaap heeft op de vermindering van emotionele stress in een klinische verkennende studie van patiënten met ernstige emotieregulatieproblemen, in het bijzonder borderline persoonlijkheidsstoornis. De methoden van dit onderzoek zullen onder meer polysomnografie, psychometrische tests en aanvullende (neuro)biologische metingen omvatten. Dit project omvat literatuuronderzoek, voorbereiding van een doctoraatsproefschrift, bijdrage aan onderzoek en onderwijs aan CAPRI (Universiteit Antwerpen) en SINAPS (UPC Duffel). Coördinatie, beheer en kwaliteitsborging van het project, evenals het beheer van het contact met de deelnemers en klinisch zorgpersoneel van de betrokken ziekenhuizen (UPC Duffel en KARUS Gent). Actieve deelname aan de ontwikkeling van een plan voor verdere implementatie en distributie van de resultaten van het project, evenals de publicatie van wetenschappelijke artikelen gerelateerd aan het onderzoeksproject van de opdracht. De studies die voortkomen uit deze promotiebenoeming zullen worden uitgevoerd aan de Universiteit Antwerpen, op de Afdeling Psychiatrie, Faculteit Geneeskunde. Het onderzoek zal worden uitgevoerd bij het Collaborative Antwerp Research Institute (CAPRI) (https://www.uantwerpen.be/en/research-groups/capri/) in combinatie met het Scientific Initiative for Neuropsychiatric and Psychopharmacological Studies (SINAPS) in Duffel (https://www.sinapsduffel.com/). Werving van onderzoeksparticipanten zal worden uitgevoerd in het UPC Duffel ziekenhuis (https://www.pz-duffel.be/) en het KARUS Gent ziekenhuis (https://www.karus.be/t).

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: De Picker Livia
• Mandaathouder: Mendoza Alvarez Mariana

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

ACHTERGROND: 30% van de patiënten met een Majeure Depressieve Stoornis (MDS) vertoont een immuungemedieerd subtype, geassocieerd met een slechte respons op eerstelijns antidepressiva. Immuungerichte behandelstrategieën met anti-inflammatoire geneesmiddelen tonen goede resultaten en kunnen effectiever zijn bij dit subtype. Voor betere klinische studie designs, hebben we een leidraad nodig om de patiënten te selecteren die er baat bij hebben, over uitkomstmaten die de klinische effecten in kaart brengen, en hoe effectief elk geneesmiddel is per MDS subtype. DOEL: Bepalen van voorspellende markers in het bloed en het klinische fenotype voor een accurate patiëntenselectie in toekomstige klinische studies, de optimale uitkomstmaat voor immuungerichte behandelingen bij MDS, en een rangschikking van hun effectiviteit. AANPAK: Ik hanteer een dubbele aanpak, waarbij ik inzichten verworven door de opstart van een nieuwe klinische studie, zal combineren met gestratificeerde meta-analyses, het harmoniseren van studie designs, en het inzetten van machine learning in bestaande databases (n = 9 RCTs) binnen een internationaal consortium. IMPACT: Mijn project zal toekomstige RCT protocols optimaliseren. Dit zal leiden tot minder negatieve trials, wat kosteneffectief is en tot meer interesse zal leiden binnen de farmaceutische industrie. Een betere strategie voor patiëntenselectie en -behandeling kan dan klinische studies optimaliseren ook bij andere psychiatrische aandoeningen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Mandaathouder: Wessa Céline

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het verloop van de bipolaire stoornis (BS) wordt beïnvloed door verschillende factoren. Experiëntiële vermijding (EA) en positief rumineren (PR) zijn twee constructen waarvan de aanwezigheid en impact bij de BS tot op heden beperkt onderzocht werd. EA verwijst naar het niet geconfronteerd willen worden met de eigen ervaringen, e.g. emoties, gedachten, lichamelijke sensaties. Men zal in dit geval actie ondernemen om deze ervaringen te verminderen, veranderen of vermijden, ondanks negatieve gevolgen (Hayes, Wilson, Gifford, & Follette, 1996; Hayes et al., 2004). Bij PR zal men op positief affect reageren met gedachten over de eigen positieve ervaringen, eigenschappen of levensomstandigheden (Feldman, Joormann, & Johnson, 2007). In het huidige longitudinale onderzoek worden patiënten vergeleken met gezonde controles op vlak van aanwezigheid van PR en EA. De antecedenten van EA worden onderzocht, maar ook de relatie tussen EA en PR. Mogelijke negatieve gevolgen van EA en PR, zoals duur van de stemmingsontregeling en huidige psychische en somatische klachten worden meegenomen in de analyses.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: De Picker Livia
• Mandaathouder: Gauwloos Tatjana

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Inleiding: Psychotische Major Depressie (PMD) vormt een aanzienlijke uitdaging in de psychiatrische praktijk vanwege de complexe symptomatologie en beperkte behandelopties. In deze samenwerkingsinspanning tussen het Wetenschappelijk Initiatief voor Neuropsychiatrische en Psychofarmacologische Studies (SINAPS) en Takeda Pharmaceutical Company Limited streven we ernaar de onderliggende pathofysiologie van PMD op te helderen door een veelzijdige aanpak waarbij bloedgebaseerde biomarkers en neurobeeldvormingsgegevens worden geïntegreerd. Onderzoeksopzet: Deze samenwerkingsinspanning, uitgevoerd door het Wetenschappelijk Initiatief voor Neuropsychiatrische en Psychofarmacologische Studies (SINAPS) in samenwerking met Takeda Pharmaceutical Company Limited, neemt een uitgebreide benadering aan om de onderliggende pathofysiologie van Psychotische Major Depressie (PMD) te verhelderen. Deelnemers: Het onderzoek beoogt in totaal 40 patiënten met een diagnose van PMD en een gelijk aantal patiënten met de diagnose Non-Psychotische Major Depressie (N-PMD) te rekruteren. Daarnaast zullen voor neurobeeldvormingsonderzoeken 16-18 patiënten per groep worden opgenomen. Inclusiecriteria: Patiënten in de leeftijd van 18-65 jaar gediagnosticeerd met PMD of N-PMD, volgens gestandaardiseerde diagnostische criteria zoals de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM), komen in aanmerking voor inclusie. Uitsluitingscriteria: Patiënten met een voorgeschiedenis van andere psychiatrische of neurologische aandoeningen, middelenmisbruik, of contra-indicaties voor MRI-procedures worden uitgesloten van de studie. Procedures: Deelnemers zullen uitgebreide klinische evaluaties ondergaan, waaronder psychiatrische beoordelingen en medische voorgeschiedenissen. Bloedmonsters zullen worden verzameld voor proteomische, transcriptomische en genomische analyses om biomarkers te identificeren die PMD onderscheiden van N-PMD en die geassocieerd zijn met de respons op Electroconvulsieve Therapie (ECT) bij PMD. Neurobeeldvormingsgegevens zullen worden verworven met behulp van structurele en functionele MRI-technieken om verstoorde hersenregio's en -netwerken in PMD te karakteriseren. Deze baanbrekende onderzoeksinitiatieven beloven de diagnostische nauwkeurigheid, behandelingsdoeltreffendheid en patiëntresultaten op het gebied van psychotische depressie te verbeteren. Door het ingewikkelde samenspel tussen biologische markers en gegevens van hersenbeeldvorming te ontrafelen, streven we ernaar het landschap van de psychiatrische zorg te transformeren en een dieper inzicht te bevorderen in de onderliggende mechanismen die de pathofysiologie van PMD aandrijven. Trefwoorden: Psychotische Major Depressie, Biomarkers, Neurobeeldvorming, Proteomica, Transcriptomica, Genomica, Electroconvulsieve Therapie, Structurele MRI, Functionele MRI, Precisiepsychiatrie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De psychiatrische behandeling van patiënten met een bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door zeer lage remissie- en herstelpercentages als gevolg van een hoge non-respons op alle psychofarmacologische medicatie (30-35%). Met dit project willen we behandelstrategieën voor bipolaire stoornis met of zonder psychotische symptomen optimaliseren door alternatieve toegangspunten te vinden voor de ontwikkeling van nieuwe stemmingsstabiliserende medicijnen. Om databases van relevante biomarkers en vermoedelijke targets voor toekomstige ontwikkeling van psychofarmacologische geneesmiddelen op te zetten, zullen we een prospectieve klinische studie uitvoeren waarin patiënten met een bipolaire stoornis met of zonder psychotische symptomen, elektroconvulsietherapie (ECT) ontvangen, de laatste behandelkeuze wanneer andere farmacotherapeutische strategieën hebben gefaald. Tegelijkertijd zullen post-mortem hersenweefsels van patiënten worden onderzocht. Stalen van beide onderzoeksarmen worden geanalyseerd met behulp van proteoom en metaboloom methoden, gebruik makende van geavanceerde Liquid Chromatography Mass Spectrometry (LCMS). Vergelijkende analyses van differentieel tot expressie gebrachte eiwitten, eiwitnetwerken en metabole routes zullen resulteren in het opzetten van databases met geneesmiddeldoelkandidaten (DTC) voor beide van de bovengenoemde aandoeningen. Deze databases zullen waarschijnlijk in vervolgtrajecten leiden tot de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Coppens Violette
• Mandaathouder: Janssens Jonas
• Mandaathouder: Skorobogatov Katrien

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

ONderzoek naar de impact van vluchtelingenstatus op de mentale gezondheid. Deze PhD-traject onderzoekt de impact van de vluchtelingenstatus op de geestelijke gezondheid van deelnemers gerekruteerd van de Psychiatrische Acute Opname Afdeling (PAAZ) van de Vrije Universiteit Brussel. Door de unieke uitdagingen te onderzoeken waarmee vluchtelingen worden geconfronteerd in een psychiatrische setting, heeft de studie tot doel factoren te identificeren die bijdragen aan geestelijke gezondheidsresultaten en effectieve interventies te verkennen. Met behulp van een multidisciplinaire aanpak, waaronder psychologische beoordelingen, het verzamelen van socio-demografische gegevens en culturele gevoeligheidstraining, streeft het onderzoek ernaar waardevolle inzichten te bieden in de complexe relatie tussen de vluchtelingenstatus en de geestelijke gezondheid. Uiteindelijk kunnen bevindingen uit dit onderzoek gerichte interventies en beleidsinitiatieven informeren ter ondersteuning van de geestelijke gezondheid van vluchtelingen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Ontdekking van potentiële moleculaire aangrijpingspunten voor de ontwikkeling van nieuwe medicatie en identificatie van discriminerende aandoeningspecifieke biomerkers voor de ontwikkeling van een diagnostisch toestel. De psychiatrische behandeling van depressieve stoornissen wordt gekenmerkt door een lage graad van remissie en herstel, onder andere door inefficiënte en onnauwkeurige diagnose en een hoge mate van nonresponsiviteit op alle psychofarmaca (in 30% tot zelfs 64% van de patiënten met psychotische depressie). Dit IOF-SBO project heeft als doel de behandelingsstrategieën te optimaliseren voor uni- en bipolaire depressie met of zonder psychotische kenmerken, door op zoek te gaan naar alternatieve aangrijpingspunten voor de ontwikkeling van nieuwe antidepressiva, en door perifere biomerkers op te sporen om accurate en objectieve differentiële diagnose mogelijk te maken. Hiervoor zullen we 2 types databanken genereren: 1 database met relevante onderling discriminerende biomerkers en 1 database voor elk onderzocht subtype met potentiële doelwitten voor ontwikkeling van psychofarmaca in de toekomst. Hiervoor zal een klinische trial worden opgezet met uni- en bipolaire patiënten, met of zonder psychotische symptomen, die elektroconvulsietherapie (ECT) zullen ondergaan. ECT is een solide behandeloptie voor (psychotische) depressie wanneer alle andere antidepressieve medicatie tekortschieten en is desgevolgend een interessant model om alternatieve medicatiedoelwitten te identificeren. In parallel zullen postmortem hersenstalen van patiënten worden onderzocht. Stalen van beide onderzoeksarmen zullen geanalyseerd worden aan de hand van proteomics en metabolomics technieken, met state-of-the-art liquid chromatography-mass spectrometry (LCMS). De uiteindelijke vergelijkende analyse van differentieel geëxpresseerde eiwitten, eiwitnetwerken en metabole pathways zal uitmonden in een databank met nieuwe medicatiedoelwitten voor elke vermelde depressieve stoornis, en een diagnostische databank met biomerkers om de 4 depressieve subtypes objectief te kunnen onderscheiden. Deze databanken kunnen in vervolgprojecten bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe antidepressiva enerzijds, en aan een biologische test voor ontwikkeling van een diagnostisch toestel anderzijds. In enkele voorbereidende gesprekken met potentiële industriële partners kwam de interesse in samenwerking met zowel farmaceutische als technologische investeerders duidelijk naar voor.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Maudsley Stuart
• Co-promotor: van Nuijs Alexander

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Een depressieve stoornis is een psychiatrische stoornis gekenmerkt door een depressieve gemoedstoestand, negatieve gedachten, anhedonie en suïcidaliteit. Vaak hebben patiënten last van terugkerende psychotische episodes wat een enorme impact heeft op alle facetten van hun leven. Een subpopulatie van deze patiënten heeft bovenop de karakteristieke depressieve symptomen ook nog last van psychotische symptomen zoals waanbeelden en auditieve hallucinaties (Schatzberg, 2006). Huidige imaging onderzoeken en moleculaire studies wijzen op specifieke karakteristieken die differentiëren tussen psychotische depressie en non psychotische depressie, zoals verminderde functionele activiteit in de insula bij psychotische depressie (Farret et al., 2011), en naar gedeelde factoren tussen beide vormen zoals ontregeling van de HPA-as (review Dean and Keshavan, 2017). Hoewel er dus al wel enige kennis bestaat omstreeks de onderliggende neurobiologie van psychotische depressie, is de karakterisatie verre van compleet, wat geïllustreerd wordt door de geringe diagnostisering en onderbehandeling van deze ernstige stoornis. Dit is problematisch aangezien deze patiënten een aanzienlijke 14-20 procent van de patiënten betreft (Ohayon & Schatzberg, 2002) en dat deze subpopulatie een ander ziekteverloop en een verschillende reactie op behandeling vertoont (Buoli et al., 2013, Van Diermen et al., 2018). Nieuwe technieken zoals proteomics en transcriptomics kunnen hier soelaas bieden. Deze technieken geven de mogelijkheid om op grote schaal en vanuit een atheoretisch perspectief beide ziektebeelden in kaart te brengen. Zo werden er al interessante bevindingen gedaan in post-mortem breinen van patiënten met verscheidene ziektebeelden zoals schizofrenie, bipolaire stoornis en depressieve stoornis (review Saia-Cerada, 2017). Wat betreft psychotische depressie, is er tot nog toe enkel nog maar een kleinschalig onderzoek ondernomen door Martin-De Souza et al (2012) waarbij er kwantitatieve verschillen gevonden werden tussen proteïneconcentraties gerelateerd aan energiemetabolisme en werking van de synaps. Verder werden er ook verschillen gevonden in de expressie van proteïnen die eerder al gelinkt waren aan schizofrenie, zoals men zou verwachten gezien de eerder genoemde overlap in genetische risicofactoren. Hoewel deze interessante eerste bevindingen aantonen dat deze vorm van onderzoek een waardevolle bijdrage kan leveren aan de kennis omtrent psychotische depressie op het vlak van neurobiologie, zijn er grotere studies nodig die idealiter gebruik maken van predictieve statistische methodes zoals sensitiviteit, specificiteit en reclassificatie tabellen (Pencina, 2008) om zo potentiële biomerkers te destilleren voor psychotische depressie. Verder kan kennis van het onderliggende interactienetwerk interessante drug targets opleveren (Hopkins, 2008). Deze twee doelen zijn dan ook centraal voor dit doctoraat. Om dit te kunnen bewerkstelligen zullen hersenen uit de Corselliscollectie onderzocht worden met verschillende moleculaire technieken. In de eerste fase zullen medische dossiers gelezen en geïnventariseerd worden in een elektronische database samen met informatie over het beschikbare weefsel. In een tweede fase zullen uit deze database 4 types cases geselecteerd worden, namelijk gezonde controles, patiënten met een depressieve stoornis zonder psychotische kenmerken, patiënten met een psychotische depressieve stoornis en patiënten met een psychotische stoornis zonder affectieve kenmerken. Deze stalen zullen vervolgens geanalyseerd worden door middel van proteomics en transcriptomics.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Coppens Violette

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Majeur depressieve stoornis (MDD) is een ernstige psychiatrische aandoening met een grote impact op de kwaliteit van leven. Sommige MDD-patiënten ervaren psychotische symptomen (zoals hallucinaties of wanen) en worden daarom geclassificeerd als psychotische majeure depressie (PMD). Omdat deze aandoening gepaard gaat met een hoog sterfterisico, moet het zo snel mogelijk worden geïdentificeerd. PMD blijft echter ondergediagnosticeerd en dus onderbehandeld, hoewel tot 20% van de MDD-patiënten psychotisch zijn. Bovendien is er weinig bekend over de biologische mechanismen die ten grondslag liggen aan deze twee verschillende vormen van depressie. De aanbevolen eerstelijnsbehandeling voor PMD bestaat uit het combineren van een antidepressivum met een antipsychoticum of elektroconvulsietherapie (ECT). Farmacotherapie heeft echter verschillende nadelen, zoals een vertraagde start van de behandelingseffecten en een lagere responsiviteit bij PMD-patiënten, terwijl ECT snellere effecten biedt en effectiever lijkt in PMD dan niet-PMD. Hoewel ECT een waardevolle therapeutische optie lijkt te zijn, zijn de biologische mechanismen die ten grondslag liggen aan de effecten ervan nog onduidelijk. Dit project heeft tot doel biomarkers vast te stellen die gekoppeld zijn aan ECT respons bij patiënten met psychotische depressies. We zullen veranderingen in verschillende perifere biomarkers met betrekking tot ECT-respons in PMD onderzoeken. We zullen de effecten op interessante moleculen (immuunmarkers, oxidatieve stressmarkers, groeifactoren) onderzoeken, maar zullen ook nieuwe potentiële biomarkers verkennen met behulp van genomica, transcriptomics en proteomics. Bovendien zal MRI met structurele en rusttoestand informatie verschaffen over specifieke hersenregio- en / of netwerkveranderingen om psychotisch te onderscheiden van niet-psychotische zware depressies. In totaal worden 100 onderwerpen toegewezen aan leeftijds- en geslachtsafhankelijke groepen: 1) PMDpatiënten (n = 40), 2) niet-PMD-patiënten (n = 40) en 3) gezonde controles (n = 20). PMD- en niet-PMD-patiënten zullen ECT ondergaan en zullen daarom vóór en na voltooiing van het ECT-behandelingsschema worden geëvalueerd.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel
• Co-promotor: Coppens Violette

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit onderzoek is gericht op de promotie en optimalisatie van blended zelfmanagement training in bipolaire stoornis (BD) via prospectieve monitoring van mobiele gezondheid (mHealth). Een nieuw prototype van een dergelijke mobiele applicatie voor zelfbeheer is onlangs ontworpen in de onderzoeksgroep en zal in het project worden gebruikt. Een database met (inter-) episodische zelfmanagementparameters, zoals triggers, prodromes en zelfmanagementstrategieën van de patiënten, zal worden samengesteld.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Depressieve stoornis (MDD) en bipolaire spectrum stoornis (BD) zijn ernstige, invaliderende psychiatrische stoornissen die beiden gekenmerkt worden door depressieve symptomatologie. In de klinische praktijk presenteren patiënten met een unipolaire of bipolaire depressie zich veelal met identieke symptomen, waardoor er vaak op basis van het klinische beeld op onvoldoende betrouwbare en objectieve wijze een onderscheid kan gemaakt worden tussen beide aandoeningen. Gezien de behandeling tussen deze aandoeningen wel degelijk verschillend is blijft daarom de daaropvolgende correcte behandeling soms uit. Talrijke pogingen zijn gedaan om één specifieke biomarker te vinden die MDD en BD objectief kan onderscheiden, tot dusver zonder succes. Daarom werd onlangs voorgesteld om grootschalige biomedische data, zoals kwantitatieve proteomics, te gebruiken als biomarker sets die deze diagnostiek kunnen ondersteunen. In het huidige project, zullen we onderzoeken of proteomics analyse van perifere mononucleaire bloedcellen (PBMC) als een zeer specifieke diagnostische tool kunnen gebruikt worden om patiënten met MDD te onderscheiden patiënten met een bipolaire depressieve stoornis. Het project zal een samenwerking zijn tussen het Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute (CAPRI, faculteit geneeskunde, Universiteit Antwerpen) en het VIB Departement voor Moleculaire Genetica (VIB DMG, Universiteit Antwerpen). CAPRI zal de klinische studie arm verzorgen door het includeren en het klinisch fenotyperen van de psychiatrische proefpersonen. Zij zullen ook het bloedstaal afnemen, terwijl het proteoom analyse zal worden uitgevoerd op VIB DMG. Momenteel is het ThermoScientific Tribrid Fusion Orbitrap MS-systeem het meest optimale Mass Spectrometrie platform voor diepgaande kwantitatieve proteomics (in termen van nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van de proteïne-identificatie). Het laboratorium van Prof. Maudsley (VIB DMG) beschikt over de enige Tribrid Fusion MS in België tot nu toe.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Morrens Manuel

Onderzoeksgroep(en)

• Kind-, Jeugd- en Volwassenpsychiatrie (CAPRI)

Project type(s)

• Onderzoeksproject