Abstract
Tot het begin van de 20e eeuw speelden koetsen en sleeën een centrale rol in de samenleving en ze zijn dan ook aanwezig in veel museumcollecties. Toch blijft het erfgoed van door paarden getrokken voertuigen (hippomobiel erfgoed) een enorm onderbelicht gebied in de erfgoedwetenschap. Een eerste poging om licht te werpen op dit unieke erfgoed werd sinds oktober 2022 ondernomen met het Belcaire-project, dat tot doel heeft een weloverwogen conservatieplan te ontwikkelen voor de collectie hippomobielen van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG-MRAH) in Brussel. Gezien de materiële complexiteit van deze voertuigen zijn er echter ook gerichte analytisch-technische onderzoeksprojecten nodig om de chemie van de verschillende materialen waaruit een rijtuig bestaat volledig te begrijpen. Dit is waar het Imcotech-project om de hoek komt kijken, met als doel een beter inzicht te krijgen in een van de meest complexe materialen die in rijtuigen worden aangetroffen: lakcoatings.
Door hun aard en gebruik werden hippomobiele voertuigen systematisch blootgesteld aan milieu-invloeden zoals (UV) licht, vocht, atmosferische vervuilingsgassen en vuil/stof. De watergevoelige materialen die deel uitmaken van deze voertuigen werden beschermd tegen de nadelige invloed van het milieu door het aanbrengen van ondoordringbare laklagen. Deze coatings hadden ook een fundamentele decoratieve functie, omdat ze uiteindelijk het uiteindelijke uiterlijk van de voertuigen zouden bepalen (niet alleen opgevat als een vervoermiddel, maar ook als een modestatement en een symbool van sociale status).
Vandaag de dag maakt het totale gebrek aan onderzoek naar de geschiedenis, samenstelling en chemie van deze complexe meerlagige coatings het onmogelijk om een goed geïnformeerd conserveringsplan te ontwerpen voor hippomobiel erfgoed. Bijgevolg wordt de lak aan de buitenkant van historische paardenvoertuigen, als ze origineel zijn, vaak in een slechte staat aangetroffen. Gezien de tweeledige functie van lak op rijtuigen en sleeën, namelijk beschermend en decoratief, kan aantasting ervan dramatische gevolgen hebben voor de algemene staat van de objecten en een drastisch verlies van esthetische, historische en dus (toekomstige) valorisatiewaarde veroorzaken voor de musea waarin ze bewaard worden.
Imcotech wil deze kritieke leemte in de kennis opvullen door middel van een multidisciplinaire aanpak, waarbij (1) onderzoek van geschreven en visuele bronnen en (2) reproductie van historische lakrecepten worden gecombineerd met (3) materiaalkarakterisering van historische voertuigen door middel van geavanceerde analytische methoden. De fundamentele informatie die in dit project wordt verkregen zal het mogelijk maken om licht te werpen op de samenstelling en technologie van deze ondoordringbare coatings. Deze resultaten zullen een aanvulling vormen op eerder onderzoek naar Europese lak voor binnentoepassingen (ELinC-project, focus op meubels en andere kleine voorwerpen), waardoor uiteindelijk een compleet beeld kan worden verkregen van lakmaterialen en van de historische evolutie van waterdichtings- en materiaaltechnologie als geheel. Bovendien zullen de resultaten van Imcotech een belangrijke stap zijn in de voltooiing van het ambitieuze doel van Belcaire, waardoor het erfgoed van de hippomobielen uiteindelijk beter bewaard kan worden voor toekomstige generaties.
Onderzoeker(s)
Onderzoeksgroep(en)
Project type(s)