Onderzoek Sebastiaan Engelborghs

Abstract

Een ischemische beroerte (IS) en de ziekte van Alzheimer (AD) zijn beiden frequent voorkomende neurologische aandoeningen. IS wordt gedefinieerd als het plots ontstaan van een focaal neurologisch deficit t.g.v. een onderbreking van de regionale bloedtoevoer. AD kenmerkt zich voornamelijk door een progressief geheugenverlies, visuospatiële achteruitgang en een verlies van de executieve functies. Cognitieve achteruitgang in het algemeen en een versnelde cognitieve achteruitgang in AD na IS zijn reeds beschreven. Na IS blijkt overmatige neurogenese te interfereren met de reeds bestaande hippocampale circuits met cognitieve achteruitgang als gevolg. Wij hypothetiseren dat de stroke-geïnduceerde cognitieve achteruitgang meer uitgesproken is in AD muizen t.o.v. WT controles t.g.v. aberrante nerogenese. Om deze hypothese te testen zal een proefdierstudie worden opgezet, uitgaande van een reeds goed gekenmerkt AD muismodel (3xTg), een muismodel voor IS d.m.v. occlusie van de arteria cerebri media (MCAO) en een gecombineerd model. Neurogenese zal worden gemoduleerd door toediening van TMZ (inhibitor neurogenese) en MEM (stimulator neurogenese). Vervolgens zal het effect van beide interventies op de cognitie en merkers van AD-ziekteprogressie, neurodegeneratie, inflammatie en neurogenese worden onderzocht. Indien succesvol, kan dit onderzoek nadien leiden tot een klinische studie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

• Experimentele Neurobiologie Groep (ENU)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Door een overlap in de klinische kenmerken en hersenafwijkingen bij dementie met Lewy lichaampjes (DLB) en de ziekte van Alzheimer wordt de oorzakelijke diagnostiek sterk bemoeilijkt. Daarnaast is er voor DLB nog altijd geen enkele goedgekeurde behandeling. Deze aanvraag beoogt daarom ook de identificatie van neurochemische markers in bloed (serum) en lumbaal vocht om zo de diagnostische accuraatheid tussen beide syndromen te vergroten. Gebaseerd op onze vorige resultaten, blijkt de locus coeruleus, een noradrenerge hersenstamkern, hierbij een sleutelrol te spelen. Hetzelfde geldt voor lipocalin-2 (LCN2), een ontstekingsparameter met verhoogde expressielevels in de substantia nigra. Samengevat zullen we (i) verscheidene neurochemische moleculen analyseren in serum en lumbaal vocht als mogelijke DLB-specifieke biomarkers met een aangetoond verband met de onderliggende hersenafwijkingen. Onze focus zal hierbij vooral liggen op het noradrenerge neurotransmittersysteem (3-methoxy-4-hydroxyfenylglycol; noradrenaline) en LCN2. Verder zullen we in detail bestuderen (ii) of deze markers voorspellend zijn voor de opvolgdiagnose en of ze geassocieerd zijn met eerder gemeten noradrenerge tracerwaarden na MIBG-scintigrafie. Tot slot zullen we heel nauwgezet (iii) hersenweefsel verwerken en analyseren om zo een duidelijk beeld te krijgen van de topografische verdeling van de alfa-synucleïne en Alzheimerpathologie, gelinkt aan de monoaminerge en neuro-inflammatoire markers eerder bepaald.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Mandaathouder: Vermeiren Yannick

Onderzoeksgroep(en)

• Experimentele Neurobiologie Groep (ENU)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De ziekte van Alzheimer is de vaakst voorkomende oorzaak van dementie. Epilepsie komt vaker voor bij patiënten met de ziekte van Alzheimer dan bij cognitief gezonde personen. Onze hypothese luidt dat subklinische epileptische ontladingen in een aanzienlijk deel van de personen met de ziekte van Alzheimer voorkomen en dat het cognitieve deterioratie kan versnellen. Om deze hypothese te toetsen zullen we een prospectieve, longitudinale observationele klinische studie opzetten. We zullen ook het ontstaan en de frequentie van epileptiforme ontladingen bij transgene muismodellen voor de ziekte van Alzheimer nagaan, evenals het effect daarvan op het leervermogen. Tevens zullen we het ziekte-modificerende effect van een anti-epileptische behandeling met levetiracetam of met een ghreline receptor antagonist bij gevalideerde transgene muismodellen voor de ziekte van Alzheimer nagaan. Als succesvol, dan kan dit in de toekomst leiden tot een klinische studie met levetiracetam in patiënten met milde cognitieve tekorten door de ziekte van Alzheimer.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

• Experimentele Neurobiologie Groep (ENU)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Service agreement between Universiteit Antwerpen (UAntwerpen), with registered offices at Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen, and the Belgian Neurological Society vzw (BNS), with registered offices at University of Antwerp, Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk (T6.57). The parties agree as follows: UAntwerp shall perform certain services namely 'administration of the BNS' BNS shall make available all necessary information to enable UAntwerpen to properly perform the Services.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project website

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De ziekte van Alzheimer is de vaakst voorkomende oorzaak van dementie. Epilepsie komt vaker voor bij patiënten met de ziekte van Alzheimer dan bij cognitief gezonde personen. Onze hypothese luidt dat subklinische epileptische ontladingen in een aanzienlijk deel van de personen met de ziekte van Alzheimer voorkomen en dat het cognitieve deterioratie kan versnellen. Om deze hypothese te toetsen zullen we het ziekte-modificerende effect van een anti-epileptische behandeling bij gevalideerde transgene muismodellen voor de ziekte van Alzheimer nagaan. In deze transgene muismodellen voor de ziekte van Alzheimer zullen we aanvang en frequentie van epileptische ontladingen nagaan alsook het effect ervan op geheugentaken. Vervolgens zullen deze Alzheimer muismodellen behandeld worden met levetiracetam of met een ghreline receptor antagonist. We zullen het effect van beide behandelingen op biomarkers voor epilepsie, cognitief functioneren en verschillende markers van ziekteprogressie van de ziekte van Alzheimer nagaan.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: Nagels Guy
• Mandaathouder: Vande Vyver Maxime

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Neurodegeneratieve ziekten staan reeds voor meer ziekenhuisopnames en langere verzorging dan alle andere ziektes samen. De demografische ontwikkeling voorspelt een verdere stijging in de voorkomst van vooral irreversibele dementies. Methoden voor vroege diagnose en effectieve behandeling zijn noodzakelijke (maar nog onbestaande) werktuigen om de kosten voor gezondheidszorg te verminderen, en de levenskwaliteit van patiënten en hun familie te verbeteren. Om de impact van het project op deze parameters te maximaliseren werd de ziekte van Alzheimer (AD) gekozen als 'proof-of- concept' voor de aanpak van het project. AD staat immers voor 50-70% van alle irreversibele dementies, waarvan de voorkomst (1200 per 100.000) hoger ligt dan bijvoorbeeld voor Parkinson (5-10x), multiple sclerose (10-15x) en amyotrofe latereal sclerose (200x). Voor minder dan 5% van de patiënten met AD kan een diagnose gesteld worden met behulp van specifieke gen-testen. Mensen met mutaties in een of meerdere goed gekarakteriseerde genen ontwikkelen met hoge waarschijnlijkheid de ziekte op jonge leeftijd (>30 jaar). Er zijn echter jonge AD patiënten zonder deze genetische risicofactoren, wat doet vermoeden dat nog ongekende genen en/of externe factoren een rol spelen. De meerderheid van AD patiënten (>95%) ontwikkelt symptomen op hogere leeftijd (>60 jaar) (sAD). Hoewel de symptomen voor beide vormen van AD op elkaar gelijken, heeft sAD blijkbaar geen genetische achtergrond. Er wordt aangenomen dat er hier sprake is van een accumulatie van veranderingen in het genetisch materiaal door ouderdom, en beïnvloedbare risicofactoren zoals chemische stoffen (zware metalen, pesticiden, anæstetica) en levensstijl (zwaarlijvigheid). De mechanismen waarmee deze beïnvloedbare risicofactoren de inductie en de verdere ontwikkeling van sAD drijven, zullen in dit project toegepast worden in nieuwe diagnostische methoden en nieuwe therapieën. Algemene projectdoelstellingen: (1) Een nieuwe methode voor vroege diagnose van sAD met industriële toepasbaarheid. Het tastbare resultaat is een niet-invasieve bloedtest die met voldoende zekerheid (i) mensen met preklinisch sAD vroegtijdig identificeert, (ii) de evolutie van de ziekte opvolgt, en (iii) de effectiviteit van nieuwe geneesmiddelen evalueert. (2) Diermodellen voor AD, die door toepassing van de biomarker profielen, met meer nauwkeurigheid dan de huidige diermodellen, het therapeutisch effect van nieuwe geneesmiddelen kunnen evalueren. Deze doelstelling is belangrijk aangezien diermodellen deel uit maken van het wettelijk pakket voor preklinische evaluatie tijdens product ontwikkeling. (3) Genen en biologische processen die tot nieuwe geneesmiddelen kunnen leiden.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project website

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit is een sequentieel, open-label, multicenter Fase 1 onderzoek dat bestaat uit de volgende opeenvolgende delen: Deel A, met gezonde volwassen mannen; Deel B, met personen met milde AD en met naar leeftijd en geslacht gematchte controledeelnemers.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een dienstverleningsopdracht tussen enerzijds het onderzoeksinstituut UAntwerpen en anderzijds BNS. UAntwerpen levert aan BNS de onderzoeksresultaten onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

In het afgelopen decennium is veel voortuitgang geboekt met betrekking tot het standaardiseren en harmoniseren van bestaande biomarkers voor AD. Doordat de ontwikkeling van behandelingen voor AD gefocust is op de preklinische fase van de ziekte is het gebruik van biomarkers van groot belang. De standaardisatie en harmonisatie van deze biomarkers zal ervoor zorgen dat de variabiliteit in meetmethoden zal verminderen en dat de observatie van behandelingseffecten zal verbeteren. Uiteindelijk kan de standaardisatie en harmonisatie van biomarkers ertoe leiden dat studieresultaten met elkaar worden vergeleken en dat de transitie van onderzoek naar klinische trials/klinische praktijk kan worden vereenvoudigd.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De gezondheidszorg wordt meer en meer geconfronteerd met ouderen die leiden aan een multitude van biopsychosociale problemen ('frailty', of kwetsbaarheid als gevolg van een mix aan problemen), maar toch verkiezen om in hun eigen thuisomgeving oud te worden. Als dergelijke fragiliteit niet tijdig gedetecteerd en accuraat ondersteund wordt kan dit leiden tot een daling van de levenskwaliteit van de oudere en zijn omgeving, en wordt ook het zelfstandig thuis wonen bedreigd. Hoewel er talrijke ondersteuningskanalen bestaan, ontbreekt er tot op vandaag een systematische en tijdige detectie van kwetsbaarheid bij ouderen alsook een actieve begeleiding/empowerment naar de juiste ondersteuning in de directe omgeving van de oudere. De centrale onderzoeksvraag van dit project is: "Hoe kan primaire/secundaire/tertiaire preventie bij kwetsbare ouderen gerealiseerd worden?"

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: De Deyn Peter

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een onderzoeksopdracht tussen enerzijds UA en anderzijds de opdrachtgever. UA levert aan de opdrachtgever de onderzoeksresultaten genoemd in de titel van het project onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een onderzoeksopdracht tussen enerzijds UA en anderzijds de Vlaamse overheid. UA levert aan de Vlaamse overheid de onderzoeksresultaten genoemd in de titel van het project onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Stroobants Sigrid
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: Parizel Paul
• Co-promotor: Sijbers Jan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een onderzoeksopdracht tussen enerzijds UA en anderzijds de opdrachtgever. UA levert aan de opdrachtgever de onderzoeksresultaten genoemd in de titel van het project onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Frontotemporale lobaire degeneratie (FTLD) is de tweede meest voorkomende vorm van dementie met jonge aanvaangsleeftijd, na de ziekte van Alzheimer (AD). Aangezien FTLD vooral mensen van middelbare leeftijd treft, heeft deze invaliderende ziekte een dramatisch effect op het persoonlijke en professionele leven van patiënten. De differentiële diagnose van dementie is gebaseerd op de klinische diagnose die zelfs met behulp van bestaande AD biomarkers in cerebrospinaal vocht suboptimaal is. Er bestaan immers geen goed gekarakteriseerde en gevalideerde diagnostische markers voor FTLD. Door de ontdekking van het TAR DNA-binding proteïne van 43 kDa (TDP-43) als belangrijkste eiwit in de pathogenese van 50-60% van de FTLD patiënten, werd meteen ook een potentiële diagnostische marker voor FTLD-TDP geïdentificeerd. Het huidige project heeft als doelstellingen: (1) het genereren van nieuwe TDP-43 antilichamen en de karakterisatie van TDP-43; (2) het ontwikkelen van een immunoassay om TDP-43 te kwantificeren in biologische stalen; (3) het testen van het diagnostische potentieel van TDP-43 waarvoor stalen van bevestigde FTLD-TDP en AD patiënten gebruikt zullen worden. Indien dit project succesvol is, dan zal dit project leiden tot nieuwe diagnostische instrumenten (goed gekarakteriseerde TDP-43 antilichamen en een immunoassay) voor onderzoekers om de TDP-43 pathogenese verder te bestuderen wat tot nieuwe onderzoekshypothesen kan leiden en eventueel ook nieuwe farmacologische behandelopties. Door de TDP-43 immunoassay te gebruiken als diagnostisch instrument om FTLD-TDP patiënten te identificeren, hopen we de (differentiële) dementiediagnostiek te verbeteren en een bijdrage te leveren aan het domein van andere TDP pathologieën.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: van der Zee Julie
• Mandaathouder: Goossens Joery

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een onderzoeksopdracht tussen enerzijds UA en anderzijds EU. UA levert aan EU de onderzoeksresultaten genoemd in de titel van het project onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het project focust op de klinische ontwikkeling van een beta-secretase (BASE)-inhibitor voor ziektemodificatie bij de ziekte van Alzheimer (AD) en het verkennen van de ontwikkeling van een vroege prodromale AD populatie, waar nog geen specifieke therapieën of diagnoses voor bestaan. Er worden tevens nieuwe methodes en instrumenten ontwikkeld voor klinische proeven.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: Stroobants Sigrid

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project betreft fundamenteel kennisgrensverleggend onderzoek gefinancierd door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek-Vlaanderen. Het project werd betoelaagd na selectie door het bevoegde FWO-expertpanel: Neurodegeneratieve dementies worden gekenmerkt door veranderingen in de hersenen die bestaan uit aggregatie en afzetting van eiwitten. Biochemische markers (biomarkers) in het cerebrospinale vocht (CSV) kunnen deze neuropathologische veranderingen detecteren en hebben een potentiële diagnostische waarde. Van bepaalde biomarkers is reeds bewezen dat ze bijdragen aan de diagnostische accuraatheid en in staat zijn om de ziekte van Alzheimer (AD) te onderscheiden van gezonde controles en patiënten met een depressie of andere psychiatrische stoornissen. Echter, gezien de overlap in klinische symptomen, pathologie en pathofysiologie, blijft de discriminatie tussen AD en dementie met Lewy bodies (DLB) een klinisch relevante, maar niet opgeloste vraag. Dit onderzoek zal zich richten op biomarkers in CSV die de neuropathologie van AD en van DLB weerspiegelen. De combinatie van verschillende biomarkers in goed gekarakteriseerde patiëntengroepen maakt dit onderzoek waardevol en klinisch relevant. Waarschijnlijk zal alleen een combinatie van markers toelaten om DLB te onderscheiden van AD. Dit onderzoek zal ook nieuwe inzichten bieden in de pathofysiologie van dementie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Tot nu toe werd een diagnose van ziekte van Alzheimer gesteld door andere ziekten uit te sluiten. Deze diagnostische criteria leiden in amper 70% van de patiënten tot een correcte dementiediagnose en laten slechts een diagnose toe als een patiënt het dementiestadium heeft bereikt. Op dat moment heeft de patiënt al enkele jaren van progressieve cognitieve aftakeling achter de rug. De hersenveranderingen die bij de ziekte van Alzheimer optreden, ontwikkelen zich immers vele jaren voor het ontstaan van de eerste symptomen. De laatste jaren werd veel onderzoek verricht naar biochemische veranderingen in hersenvocht bij de ziekte van Alzheimer. Dit onderzoek heeft een aantal betrouwbare biomarkers opgeleverd die de eiwitneerslagen in de hersenen bij de ziekte van Alzheimer weerspiegelen. Deze biomarkers kunnen al opgespoord worden bij de eerste ziektesymptomen. Recent werden er dan ook nieuwe diagnostische criteria gepubliceerd waarin biomarkers een centrale plaats krijgen. Om deze biomarkers in de klinische praktijk te kunnen gebruiken, worden er wereldwijde initiatieven genomen om het analyseren van deze biomarkers op een gestandaardiseerde wijze te laten verlopen. Dit onderzoek zal een bijdrage leveren aan de standaardisatie van de interpretatie van biomarkerresultaten. Hoe kunnen deze biomarkerresultaten geïnterpreteerd worden? Welke betekenis kan men hechten aan afwijkende biomarkerresultaten? Hoe worden deze biomarkerresultaten vervolgens gerapporteerd? Dit project zal dus de vertaalslag maken van een laboratoriumbevinding naar een resultaat dat behulpzaam zal zijn voor het stellen van een diagnose van ziekte van Alzheimer, ook in een vroeg stadium van de ziekte wanneer de patiënt enkel milde vergeetachtigheid opmerkt.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project kadert in een onderzoeksopdracht tussen enerzijds UA en anderzijds JPND. UA levert aan JPND de onderzoeksresultaten genoemd in de titel van het project onder de voorwaarden zoals vastgelegd in voorliggend contract.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het netwerk zal zich richten op neurodegeneratieve ziekten van het centraal zenuwstelsel, zoals de ziekte van Alzheimer, frontotemporale kwab degeneratie, Lewy body dementie, de ziekte van Parkinson en verwante aandoeningen inclusief amyotrofe lateraal sclerose. Het netwerk heeft tot doel een beter inzicht te verkrijgen in de neurodegeneratieve processen die tot deze ziekten leiden. Deze ernstige aandoeningen, die sterk toenemen in prevalentie door de veroudering van de samenleving, hebben een zeer grote invloed op de kwaliteit van leven van patiënten en hun naasten, en hebben uiteindelijk de dood tot gevolg, vaak na een lang en slopend ziekteverloop. De ziekten hebben wereldwijd zeer grote socio-economische gevolgen, maar een efficiënte behandeling is nog altijd niet voor handen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Co-promotor: Cras Patrick
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: Van Dam Debby

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Op basis van de CSV biomerkers β-amyloïd1-42 proteïne (Aβ1-42), totaal tau proteïne (T-tau) en tau gefosforyleerd op threonine 181 (P-tau181P) werden diagnostische modellen ontwikkeld. Na het bepalen van de toegevoegde diagnostische waarde, zullen deze biomerkermodellen klinisch gevalideerd worden. Om op accuratere wijze het onderscheid te maken dus een ziekte van Alzheimer (AD) en non-AD dementies, zullen nieuwe CSV biomerkers getest worden (Aβ1-40, TDP-43, α-synucleïne). Ook de diagnostische waarde van nieuwe beeldvormingtechnieken (MRI, PET met specifieke liganden) zal getest worden. Door hersenveranderingen van verscheidene neurochemische merkers (biogene amines, Aβ1-42, T-tau, P-tau181P) te correleren met neuropathologische en klinische variabelen, vergroot het inzicht in de pathofysiologie van dementie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Mandaathouder: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Tot nu toe werd een diagnose van ziekte van Alzheimer gesteld door andere ziekten uit te sluiten. Deze diagnostische criteria leiden in amper 70% van de patiënten tot een correcte dementiediagnose en laten slechts een diagnose toe als een patiënt het dementiestadium heeft bereikt. Op dat moment heeft de patiënt al enkele jaren van progressieve cognitieve aftakeling achter de rug. De hersenveranderingen die bij de ziekte van Alzheimer optreden, ontwikkelen zich immers vele jaren voor het ontstaan van de eerste symptomen. De laatste jaren werd veel onderzoek verricht naar biochemische veranderingen in hersenvocht bij de ziekte van Alzheimer. Dit onderzoek heeft een aantal betrouwbare biomarkers opgeleverd die de eiwitneerslagen in de hersenen bij de ziekte van Alzheimer weerspiegelen. Deze biomarkers kunnen al opgespoord worden bij de eerste ziektesymptomen. Recent werden er dan ook nieuwe diagnostische criteria gepubliceerd waarin biomarkers een centrale plaats krijgen. Van alle bestudeerde biomarkers in het hersenvocht zijn Aβ1-42, T-tau en P-tau181P het beste gevalideerd. Deze drie biomarkers weerspiegelen de vorming van seniele plaques, van neurofibrillaire kluwens en van neurodegeneratie bij de ziekte van Alzheimer. Vermits sommige andere neurodegeneratieve hersenziekten die tot dementie kunnen leiden, ook gepaard gaan met de vorming van bv. seniele plaques en veranderingen in biomarkerconcentraties, laten deze biomarkers niet altijd even goed toe een ziekte van Alzheimer te onderscheiden van andere hersenziekten. Dit onderzoeksproject heeft geleid tot de karakterisatie van Aβ1-40 en α-synucleïne als biomarkers voor een verbeterde differentiële dementie diagnose.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Mild cognitive impairment (MCI) is klinisch syndroom dat zich bevindt op de interface tussen normale veroudering en dementie. MCI-patiënten vertonen cognitieve stoornissen, die echter niet ernstig genoeg zijn om een diagnose van dementie te kunnen stellen. MCI-patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een dementie. Door de vergrijzing van de bevolking zal het aantal dementerenden de komende decennia fors toenemen. De ontwikkeling van biologische merkers voor vroegtijdige diagnose van dementie (en met name de ziekte van Alzheimer) is van groeiend belang gezien de toekomstige beschikbaarheid van medicijnen die het ziekteverloop kunnen beïnvloeden. Dit onderzoeksproject beoogt de identificatie van genetische (APOE) en biologische merkers (eiwitten als ß-amyloïd, tau en fosfo-tau in makkelijk toegankelijke lichaamsvochten als lumbaal vocht en ook bloedplasma) met een voorspellende waarde voor de conversie naar dementie bij MCI-patiënten. Ook zal nagegaan worden of en in welke mate deze merkers kunnen differentiëren tussen verschillende vormen van dementie als de ziekte van Alzheimer, frontotemporale dementie, dementie met Lewy bodies en vasculaire dementie. De verschillende patiëntenpopulaties zullen tevens uitvoerig gedragsmatig, genetisch, neurochemisch en neuropathologisch gekarakteriseerd worden.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Mandaathouder: Le Bastard Nathalie

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Primaire doelstelling: Identificeren van correlaties tussen neurotransmittersystemen en -concentraties in specifieke hersenregio's en BPSD bij patiënten met diverse neuropathologisch geconfirmeerde neurodegeneratieve en gemengd degeneratieve-vasculaire vormen van dementie. De voorspellende waarde van veranderde neurotransmitterconcentraties (= neurochemische merkers) voor bepaalde gedragsprofielen bij dementie zal eveneens worden nagegaan

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Mandaathouder: Vermeiren Yannick

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De klinische diagnose van de ziekte van Alzheimer (AD) is gebaseerd op klinische uitsluitingscriteria. Het diagnostische nazicht is tijdrovend en duur en leidt hooguit tot een klinische waarschijnlijkheidsdiagnose. In gespecialiseerde klinische centra wordt op die manier een diagnostische nauwkeurigheid van 68% behaald. Een zekerheidsdiagnose kan slechts gesteld worden door een microscopisch onderzoek van de hersenen. Er is dus nood aan gevalideerde biomerkers die toelaten om met grote nauwkeurigheid een diagnose van AD te stellen. Kenmerkend voor AD is de vorming van eiwitneerslagen in de hersenen. Vermits het cerebrospinaal vocht (CSV) in nauw contact staat met de hersenen, kunnen deze eiwitten (β-amyloïd peptide, proteïne tau en gefosforyleerd tau) in CSV bepaald worden. Door gebruik te maken van modellen die op een gecombineerde bepaling van deze eiwitten gebaseerd zijn, wordt een hoge diagnostische nauwkeurigheid van meer dan 80% behaald en kan AD onderscheiden worden van andere vormen van dementie. Aangezien deze modellen nog niet gevalideerd zijn, hebben we een prospectieve studie opgezet waarin patiënten met dementie, milde cognitieve tekorten en gezonde ouderen zullen worden ingesloten. Aangezien Aβ isovormen ook in bloed kunnen worden gemeten, zal de diagnostische nauwkeurigheid van Aβ isovormen voor een diagnose van AD bepaald worden.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Aangezien de voor dit onderzoeksproject geselecteerde biomerkers de onderliggende neuropathologische processen van diverse neurodegeneratieve dementies weerspiegelen, stellen we voorop dat specifieke biomerkerprofielen een hoge diagnostische waarde hebben, zelfs in preklinische dementiestadia. Deze hypothese zal in het kader van dit onderzoeksproject getoetst worden. Na validatie zullen nieuwe biomerkermodellen worden toegepast in klinisch-diagnostische context. Het onderzoeksproject zal tevens instaan voor een betere karakterisatie van MCI- en dementiepopulaties en zal de voorspellende waarde van biomerkerbepalingen voor conversie naar dementie bij MCI bepalen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

De doelstellingen van dit onderzoekspraject bestaan uit de histopathologische validatie en een betere karakterisatie van neurochemische merkers van dementie. Dit zal leiden tot een beter inzicht in de betekenis van veranderde biomerkerconcentraties en de relaties ervan tot de onderliggende pathofysiologie van dementie. Met studieontwerp, waarbij neuropathologische en neurochemische analysen verricht worden in verschillende neurotransmitterkernen van de hersenen, staat hierbj] centraal, temeer daar de verschillende neurochemische merkers ook in het CSV bepaald zullen worden. De implicaties en toepassingsmogelijkheden zijn het gevolg van een beter en meer doelmatig gebruik van biomerkers in de dagelijkse klinische praktijkc (I) betere en snellere diagnostiek van dementie; (2) identificatie van subgroepen met een verhoogd risico voor het ontwikkelen van specifleke fenotypische kenmerken; (3) counseling: betere inzichten in veranderde biomerkerconcentraties laten toe uitspraken te doen over prognose en het verdere ziekteverloop in functie van de door dit onderzoek vastgestelde associaties met fenotypische kenmerken. Het onderzoeksproject zal tevens toelaten de verschiilende ziektegroepen neuropsychologisch, gedragsmatig, genetisch en neurochemisch te karakteriseren en subgroepen van patiënten met gemeenschappelijke biochemische en of gedragsmatige karakteristieken te definieren. Deze nieuwe pathofysiologische inzichten kunnen aangewend worden voor de ontwikkeling van nieuwe en selectievere farmaca en/of andere innoverende, toekomstige therapieën ter behandeling van dementie en preventie van gedragsstoornissen bij dementie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Co-promotor: Engelborghs Sebastiaan
• Co-promotor: Marescau Bartold

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Deze wetenschappelijke prijs werd toegekend voor algemene wetenschappelijke verdiensten.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het doel van dit onderzoeksproject is de karakterisatie van neurochemische merkers bij patiënten met diverse vormen van dementie (n=500). Daartoe zullen de verschillende neurotransmittersystemen (adrenerg, noradrenerg, serotonerg, dopmainerg en cholinerg) uitvoerig neurochemisch, genetisch en neuropathologisch gekarakteriseerd worden en vervolgens gecorreleerd worden met fenotypische (cognitieve- en gedragsstoornissen) kenmerken van de patiëntenpopulatie.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

In de hersenen van patiënten met de ziekte van Alzheimer treedt er een opstapeling op van verschillende eiwitten: beta-amyloïd proteïne (Aß), totaal proteïne tau (tau) en de gefosforyleerde variant van tau (P-tau). Aangezien het cerebrospinaal vocht (CSV) in nauw contact staat met de hersenen, kunnen deze eiwitten in het CSV opgespoord worden. In vergelijking met gezonde controlepersonen van dezelfde leeftijd, is er een afname van de Aß concentratie en een toename van de tau en P-tau concentraties in het CSV van patiënten met de ziekte van Alzheimer. De bepaling van CSV concentraties van Aß, tau of P-tau helpt om de ziekte van Alzheimer te discrimineren van normale veroudering of depressie. Het discriminerend vermogen van elke merker afzonderlijk is echter te beperkt om de ziekte van Alzheimer te onderscheiden van andere vormen van dementie. Prof. Dr. Sebastiaan Engelborghs en zijn team stellen voorop dat het discriminerend vermogen van een gecombineerde bepaling van Aß, tau en P-tau in CSV hoog genoeg zal zijn om de ziekte van Alzheimer te onderscheiden van andere vormen van dementie of om Alzheimer-patiënten in een vroeg (preklinisch) ziektestadium te kunnen identificeren. De doelstellingen van dit onderzoeksproject kunnen als volgt worden samengevat: (1) bepalen en valideren van de toegevoegde diagnostische waarde van een gecombineerde bepaling van Aß, tau en P-tau in CSV voor de diagnose van de ziekte van Alzheimer en om de ziekte van Alzheimer te onderscheiden van andere vormen van dementie; (2) het bepalen van de voorspellende waarde van een gecombineerde bepaling van Aß, tau en P-tau in CSV voor conversie naar dementie bij patiënten met milde cognitieve tekorten (MCI); (3) de identificatie van specifieke klinische, gedragsmatige en neuropsychologische symptomen die geassocieerd zijn met bepaalde profielen van biologische merkers.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit onderzoeksproject zal de plaats en de rol van biologische merkers in het diagnostisch proces van MCI en dementie vaststellen en op die manier tegemoet komen aan de toenemende nood voor een vroege, etiologische diagnose van dementie. Het includeren van een grote patiëntenpopulatie (waarvan een substantieel gedeelte een pathologisch confirmeerde diagnose zal hebben), sluit het bestaan van vals-negatieve resultaten uit. Het onderzoeksproject zal tevens toelaten de verschillende ziektegroepen beter te karakteriseren.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Mandaathouder: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project heeft als doel het bepalen van: (1) toegevoegde diagnostische waarde van een gecombineerde analyse van b-amyloïd proteïne(1-42), proteïne tau en Phospho-tau in CSV (met/zonder APOE genotypering) ter discriminatie van de ziekte van Alzheimer van andere dementievormen in 500 klinisch gediagnosticeerde en 100 neuropathologisch geconfirmeerde dementiegevallen; (2) voorspellende waarde van deze gecombineerde biomerkeranalyse voor conversie naar dementie van mild cognitive impairment (n=150).

Onderzoeker(s)

• Promotor: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het doel van de actuele studie is het zoeken naar neurochemische correlaten van BPSD in een populatie van DAT en FLD patiënten. Aandacht zal gaan naar paranoïde wanen, psychotische kenmerken, aggressiviteit, affectieve stoornissen en angst. Schalen voor BPSD zullen worden gebruikt voor standardisatieredenen en omwille van de mogelijke quantificatie van observaties. Voornamelijk serotonerge en catecholaminerge neurotransmitter systemen zullen worden onderzocht omwille van hun veronderstelde rol bij de pathofysiologische processen onderliggend aan psychose, aggressief gedrag, depressie en angst. Aangezien aminozuurneurotransmitter evenmin systematisch zijn bestudeerd bij deze patiënten met betrekking tot BPSD, zullen we tevens zoeken naar correlaties in dit verband. Patiënten zullen worden vergeleken met leeftijdsgepaarde controles teneinde de specificiteit van de bevindingen te kunnen nagaan.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Mandaathouder: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het doel van de actuele studie is het zoeken naar neurochemische correlaten van BPSD in een populatie van DAT en FLD patiënten. Aandacht zal gaan naar paranoïde wanen, psychotische kenmerken, aggressiviteit, affectieve stoornissen en angst. Schalen voor BPSD zullen worden gebruikt voor standardisatieredenen en omwille van de mogelijke quantificatie van observaties. Voornamelijk serotonerge en catecholaminerge neurotransmitter systemen zullen worden onderzocht omwille van hun veronderstelde rol bij de pathofysiologische processen onderliggend aan psychose, aggressief gedrag, depressie en angst. Aangezien aminozuurneurotransmitter evenmin systematisch zijn bestudeerd bij deze patiënten met betrekking tot BPSD, zullen we tevens zoeken naar correlaties in dit verband. Patiënten zullen worden vergeleken met leeftijdsgepaarde controles teneinde de specificiteit van de bevindingen te kunnen nagaan.

Onderzoeker(s)

• Promotor: De Deyn Peter
• Mandaathouder: Engelborghs Sebastiaan

Onderzoeksgroep(en)

Project type(s)

• Onderzoeksproject