Onderzoek Wouter Schelfhout

Abstract

Gezien demografische ontwikkelingen en instroom in lerarenopleidingen, wordt verwacht dat het lerarentekort in de toekomst nog nijpender zal worden, zowel in het basisonderwijs als in het secundair onderwijs. Aangezien leerkrachten een cruciale rol spelen in het leerproces van leerlingen, vormt dit lerarentekort een potentiële bedreiging voor de onderwijskwaliteit. Ook in Vlaanderen tonen de resultaten een sterke samenhang tussen het lerarentekort en bijvoorbeeld de IDP-resultaten in het basisonderwijs. Dit project beantwoordt belangrijke onderzoeksvragen door middel van zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden. Het onderzoeksteam dat aan dit project werkt, beschikt over uitgebreide ervaring en expertise op het gebied van het lerarentekort en aanverwante onderwerpen. De eerste onderzoeksvraag richt zich op het identificeren van verschillende schoolprofielen met betrekking tot aantrekken en behouden van leraren. Hierbij wordt gekeken naar diverse factoren, zoals schoolcontext (locatie, leerlingenpopulatie, enz.), leeftijdsopbouw van leraren, ervaring en continuïteit van schoolleiders, en andere relevante kenmerken. Het doel is te begrijpen welke kenmerken scholen hebben die een hogere of lagere retentie van leraren laten zien. Voor het beantwoorden van deze vraag zal gebruik worden gemaakt van beschikbare administratieve gegevens, met inachtneming van de privacyregels. De tweede onderzoeksvraag richt zich op het identificeren van scholen die er beter in slagen om leraren te behouden, ondanks vergelijkbare kenmerken en omstandigheden. Deze scholen en schoolbesturen worden geanalyseerd om inzicht te krijgen in hun beleid, praktijken en processen. Er wordt gekeken naar aspecten zoals professionalisering en begeleiding bij het begin van de loopbaan, loopbaanontwikkeling, psychosociaal welzijn en taakbelasting van leraren, schoolorganisatie, teamsamenstelling en leiderschap. Daarnaast wordt er gekeken naar bovenschoolse factoren, zoals schoolbesturen, scholengemeenschappen en schaalgrootte, en welke strategieën daar worden toegepast. Het doel is om te leren van deze scholen en hun aanpak te identificeren om het behoud van leraren te bevorderen. Naast het genereren van kennis, is valorisatie een belangrijk aspect van dit onderzoeksproject. Het doel is om de resultaten en bevindingen actief te verspreiden en te benutten, zodat ze daadwerkelijk impact hebben op het onderwijsveld en beleidsmakers. Er zijn verschillende valorisatieactiviteiten gepland. Er worden studiedagen, webinars en een professionaliseringstraject georganiseerd. Daarnaast wordt een praktijkgerichte handleiding ontwikkeld over schoolbeleid gericht op HR-beleid. Het doel is om praktische richtlijnen en aanbevelingen te bieden aan schooldirecteuren en beleidsmakers om hen te ondersteunen bij het ontwikkelen en implementeren van effectief HR-beleid gericht op het behoud van leraren. Een ander resultaat van dit onderzoeksproject is de ontwikkeling van een (early warning) dashboard. Het biedt scholen en schoolbesturen de mogelijkheid om vroegtijdig signalen te herkennen die wijzen op een mogelijk verhoogd risico op lerarenverloop, zodat ze tijdig passende maatregelen kunnen nemen. Dit onderzoeksproject draagt bij aan het vergroten van het inzicht in het lerarentekort en de gevolgen ervan voor de onderwijskwaliteit in Vlaanderen. Door middel van gedegen onderzoek en analyses wil het projectteam waardevolle kennis en aanbevelingen genereren die kunnen bijdragen aan het aanpakken van dit urgente probleem. Het doel is om beleidsmakers en onderwijsinstellingen te voorzien van bruikbare inzichten en effectieve strategieën om het behoud van leraren te verbeteren en zo de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit onderzoek bestaat uit twee grote onderzoeksluiken. Overkoepelend (dus zowel voor reguliere startende leerkrachten als voor zij-instromers) willen we op basis van literatuuronderzoek een kader ontwikkelen met de factoren die bijdragen aan het behoud van startende leerkrachten in het Vlaams onderwijs en de maatregelen die eventueel genomen kunnen worden om uitstroom te verminderen. Onderstaande onderzoeksvragen komen aan bod: 1. Hoeveel afgestudeerden van lerarenopleidingen/zij-instromers starten als leerkracht in het Vlaams onderwijs? Hoe evolueren deze aantallen doorheen de tijd? 2. Wat zijn de profielkenmerken van afgestudeerden die wel of niet starten als leerkracht? Welke factoren kunnen verklaren of afgestudeerden al dan niet instromen in het beroep? 3. Hoeveel startende leraren/zij-instromers verlaten het Vlaams onderwijs binnen vijf jaar na aanvang van hun werkzaamheden als leerkracht? Evolutie? Vergelijking met andere sectoren? 4. Wat zijn de profielkenmerken van startende leerkrachten/zij-instromers die wel of niet werkzaam blijven als leraar in het Vlaams onderwijs? Welke factoren kunnen verklaren of startende leerkrachten al dan niet uitstromen uit het beroep?

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Professionaliseringstrajecten voor schoolleiders effectieve factoren voor duurzame ontwikkelingsprocessen Schoolleiders (i.e. directeurs van scholen in het regulier onderwijs) in Vlaanderen nemen gedurende hun loopbaan deel aan (verplichte) professionaliseringsinitiatieven, ingericht door diverse onderwijs-partners. Empirisch onderzoek naar de reële (langetermijn)effecten van hun deelname en naar onder-liggende verklarende processen is beperkt. Er is wel een duidelijker zicht op succesvoorwaarden voor professionaliseringsinitiatieven in het onderwijs (o.a. Merchie, Tuytens, Devos & Vanderlinde, 2018) alsook, bijvoorbeeld, toenemende evidentie inzake aanbevelingen voor de aanpak en aard van de professionele ontwikkeling van schoolleiders (Daniëls, Hondeghem & Dochy, 2019). Diepgaand kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar door schoolleiders als effectief ervaren factoren van pro-fessionaliseringsinitiatievenen naar de aard en focus van de ontwikkelingsprocessen die ze genere-ren en de wisselwerking tussen beide is aangewezen om de meerwaarde van het toekomstige pro-fessionaliseringsaanbod te optimaliseren. Een belangrijke outcome van het beoogde professionalise-ringsaanbod is het stimuleren van werkelijke verandering tot op de klasvloer. Een literatuurstudie vormt de basis om de actuele kennis over de effectiviteit van professionalise-ringsinitiatieven voor schoolleiders in kaart te brengen. Wegens de mogelijke wisselwerking tussen factoren verbonden aan de schoolleider en de context waarin de schoolleider functioneert, is het ook opportuun om de specifieke context van schoolleiderschap in Vlaanderen – meer bepaald voor het secundair onderwijs  op het vlak van o.a. regelgeving, taakstelling en loopbaanontwikkeling te on-derzoeken. Een tweejarig professionaliseringstraject waaraan ongeveer 80 schoolleiders en 80 leerlingenbegeleiders deelnemen vormt de scope voor dit doctoraatsonderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Dra. Els Tanghe met als promotor Prof.Dr. Wouter Schelfhout. De schriftelijke beginsituatieanalyse, opvolganalyse en eindanalyse bij de participerende schoolleiders dragen bij aan het onderzoek naar de wisselwerking tussen persoons- en contextgebonden factoren en het effect van het gevolgde professionaliseringstraject. Aan de hand van een observatie-instrument dat wordt opgesteld op basis van het literatuuronderzoek wordt tijdens de contactmomen-ten in kaart gebracht op welke ontwikkelingsprocessen de lesgevers concreet inzetten, op welke manier ze dat doen, en welke in de literatuur benoemde succesvoorwaarden aan bod komen. De observatiegegevens dienen als basis voor focusgroepgesprekken en diepte-interviews met de parti-ciperende schoolleiders  zowel op het einde van het eerste als het tweede jaar als een half jaar na afloop van het traject  om de relatie tussen de aanpak, inhouden en de veranderingen binnen de school en de daarmee samenhangende gepercipieerde effectiviteit in kaart te brengen. Daarnaast dienen de observatiegegevens om de lesgevers van het professionaliseringsinitiatief te bevragen over hun aanpak en keuzes in functie van de vooropgestelde doelen en hun perceptie van de effecti-viteit van dit professionaliseringtraject. Gezien het doel van professionaliseringsinitiatieven om ontwikkelingsprocessen op een bepaald ni-veau tot stand te brengen in functie van kwaliteitsvol onderwijs is het relevant om de gepercipieerde effectiviteit van het aanbod en de wisselwerking met factoren verbonden aan de schoolleider en schoolcontext in kaart te brengen. Dit gebeurt door middel van 360°-feedback door teamleden van de aan de opleidingsinitiatieven participerende schoolleiders en van de leerlingen die er schoollopen en hun ouders.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Binnen de lerarenopleiding vormen praktijkstages een cruciaal leermoment. Gedurende deze stages worden aspirant-leraren doorgaans individueel bij een mentor geplaatst. Sinds samenwerking binnen scholen aan belang wint (o.a. collegiale visitaties, co-teaching, leergemeenschappen), tonen lerarenopleidingen een groeiende interesse in praktijkstages gebaseerd op collaboratief leren. Samenwerking tussen aspirant-leraren heeft verscheidene voordelen (o.a. betere communicatievaardigheden). Om die reden wordt een duo-stage, waarbij twee aspirant-leraren samenwerken met één mentor, gesuggereerd als een goed alternatief voor een individuele stage. Tijdens duo-stages ontstaan mogelijkheden voor team teaching: twee of meer leerkrachten werken samen op het vlak van lesvoorbereiding, -uitvoering en/of -evaluatie. Er bestaan verscheidene modellen van team teaching (bv. assistant teaching, equal status), maar (vergelijkend) onderzoek naar deze onderscheiden modellen is zo goed als onbestaande. Om die reden beoogt dit onderzoek na te gaan hoe verscheidene actoren (aspirantleraren, mentoren, leerlingen, lerarenopleiders) deze verschillende modellen ervaren. Voorts gaan we ook na welke effecten deze modellen hebben op leerpatronen en leerresultaten van aspirant-leraren. Op deze manier draagt het projectvoorstel bij aan theorievorming over kenmerken van team teaching modellen en aan een beter begrip van het leren van aspirant-leraren in duo-stages.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter
• Co-promotor: Simons Mathea
• Co-promotor: Vandervieren Ellen
• Mandaathouder: De Backer Loan

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

VALIES focust op het ontwikkelen en onderzoeken van de implementatie van educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO) in het formeel onderwijs in Vlaanderen. Centraal daarbij staat een traject van professionele ontwikkeling (TPD) van leerkrachtenteams die in de context van hun eigen school EDO waar maken. Onderzoeksmatig word er gefocust op (1) het operationaliseren van actiecompetentie als uitkomst van EDO, (2) de effectiviteit van de TPD, (3) de effectiviteit van EDO, (4) het belang van de schoolcultuur in dit alles, en (5) het belang van verschillende sociale contexten. Het project werkt toe naar het ontwikkelen van concrete tools die implementatie van EDO in het Vlaamse formeel onderwijs kunnen faciliteren. Er wordt samengewerkt met de Universiteit Leuven, de Arteveldehogeschool, en de onderwijskoepels.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Van Petegem Peter
• Co-promotor: Boeve-de Pauw Jelle
• Co-promotor: De Maeyer Sven
• Co-promotor: Donche Vincent
• Co-promotor: Schelfhout Wouter
• Co-promotor: Vanhoof Jan

Onderzoeksgroep(en)

• EduBROn

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Financiële ongeletterdheid is wijdverspreid. Meer en betere financiële vorming zou zowel het individu als de samenleving sterk ten goede komen. Hoewel de aanbevelingen van de OESO om financiële vorming een plaats te geven in het leerplichtonderwijs breed gedragen worden, is er geen consensus over de manier. 'Financial Literacy @ School' ontwikkelt een holistische benadering rond financiële vorming op school: we bepalen expliciet de invloed van de belangrijkste socialisatie-actoren (zoals ouders en leerkrachten), waarbij we expliciet rekening houden met verschillen tussen leerlingen. Het innovatief lesmateriaal, dat ontwikkeld wordt in nauwe samenwerking met de valorisatiepartners, testen we via gerandomiseerde experimenten in Vlaamse scholen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project is gericht op het ontwikkelen en uitproberen van trainingsmodules gericht op de ontwikkeling van competenties van schoolleiders om professionele netwerken van leraren te ondersteunen. Dit versterkt de expertise van schoolleiders in hun inspanningen om team- en organisatieleren op het gebied van diversiteitsmanagement op scholen te bevorderen.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Vanhoof Jan
• Co-promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• EduBROn

Project website

Project type(s)

• Onderzoeksproject
• Onderwijsproject

Abstract

Dit alles leidt tot volgende globale onderzoeksvragen en ondersteunend onderzoeksopzet. A. Ervaringen van Duaal Leren door de leerling OV1. Welke motieven hebben leerlingen om deel te nemen aan het traject EMT Duaal? OV2. Welke verwachtingen hebben leerlingen m.b.t. Duaal Leren? OV3. Hoe ervaren leerlingen het traject EMT Duaal? OV4. Zien we bij de leerlingen die deelnamen aan het traject duaal leren positieve gevolgen voor a) leerstrategieën, b) motivatie, c) zelfeffectiviteit, d) welbevinden B. Didactische processen in wisselwerking met werking leergemeenschap OV1. Welke inhouden en teamleerprocessen (delen/co-constructie/constructief conflict) komen aan bod tijdens de bijeenkomsten van de LG? OV2. Op welke wijze kan de procescoach vanuit de werking van de leergemeenschap de uit te werken didactische processen bij het duaal leren zo vergaand mogelijk optimaliseren? OV3. Wat zijn versterkende/belemmerende condities? OV4. Wat is de exacte rol van de procescoach? OV5. In welke mate zijn er verschillen tussen verschillende leergemeenschappen? En waaraan zijn deze verschillen te wijten? C. Ervaringen van Duaal Leren door de mentoren OV1. Hoe ervaren mentoren/begeleiders het traject Duaal Leren? (informatiedoorstroom vanuit de LG, gebruik van de leerfiches, inhoud mentorenopleiding) OV2. Welke tekortkomingen zien zij momenteel om leerprocessen van leerlingen optimaal te kunnen stimuleren als mentor? OV3. Welke sterktes zien zij momenteel binnen de organisatie van Duaal Leren (kritische succesfactoren)?

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Dit project focust op de structurele inbedding van het duaal leren in de school- en arbeidsorganisatie en op de ontwikkeling en evaluatie van een gepaste leeromgeving in uitrol van het duale standaardtraject Elektromecanicien. Het wil ondernemingen, scholen en leerlingen in de proeftuinprojecten kwaliteitsvol ondersteunen en dit op een geïntegreerde wijze. Het richt zich op die manier op de focussen (3) Geïntegreerde begeleiding, (4) Concrete leertrajecten en (5) Evalueren. Enerzijds willen we het duaal leren structureel vorm geven. De invoering van duaal leren zal het innovatief vermogen van onderwijs en bedrijfsleven uitdagen. De rol van de leraar verandert ingrijpend. Werknemers krijgen een nieuwe rol als mentor. De leerlingen komen terecht in een nieuwe, onbekende leeromgeving. Hoe kunnen deze nieuwe rollen en relaties op een structurele wijze vorm krijgen, zodat ze motiverend werken naar de betrokkenen en tot een innovatieve en kwalitatieve leeromgeving voor de leerlingen leiden? We zoeken in dit luik antwoorden op de vraag hoe het duaal leren slim kan georganiseerd worden, toegepast op het duale traject van elektromecanicien. Uiteindelijk leidt het project tot een integrale blauwdruk van duaal leren waarin de verschillende elementen zijn vervat. De blauwdruk is toegepast op het duale traject EM, maar beoogt de overdraagbaarheid naar andere duale trajecten. We focussen in dit project op de fases na de toeleiding en matching van leerling en bedrijf (cf. projectfocus 3-4-5). Het proces wordt centraal opgestart in de schoot van een 'draaiteam', bestaande uit onderwijs- en bedrijfspartners. Het wordt verder verfijnd met en door de scholen en bedrijven die de duale trajecten EM zullen opstarten. Hiertoe worden leergemeenschappen opgestart op het regionale niveau (zie ook onder). Anderzijds willen we binnen de bouwsteen 'systemen' een pedagogisch-didactische invulling geven aan het duale standaardtraject EM. De focus ligt hierbij op die competenties die in het standaardtraject EM werden toegewezen aan de werkvloer. Er is continue aandacht voor een geïntegreerde aanpak van leren in de klas en leren op de werkvloer. Het project wil concreet leer- en evaluatiemethodieken en didactisch materiaal uitwerken ter ondersteuning van de ondernemingen. Ook hier wordt gewerkt met de methodiek van leergemeenschappen die op het lokale niveau worden opgericht. Leraren, praktijkmentoren, pedagogische begeleiders, medewerkers van de ondernemingen, externe partners, … komen op regelmatige basis samen om via de principes van co-creatie de competenties uit het standaardtraject concreet vorm te geven. Het didactisch materiaal moet maatwerk, d.i. de vertaling van het standaardtraject naar individuele leertrajecten op maat van leerling, bedrijf, school, maximaal mogelijk maken. Er zal ook worden nagegaan welke competenties kunnen gebundeld worden tot 'modules'. Dit enerzijds met het oog op het behalen van deelkwalificaties door de leerlingen, anderzijds met het oog op het verlagen van de drempel om leerbedrijf te worden. In het bijzonder KMO's kunnen niet steeds het hele leertraject aanbieden. We willen hiermee het opzet doelgericht opentrekken naar verschillende bedrijfscontexten waarin het duale traject tot EM kan worden georganiseerd, zodat het breed zal kunnen worden ingezet.

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter
• Co-promotor: Gijbels David

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject

Abstract

Het project beoogt de implementatie van een concept dat gericht is op de ontwikkeling en/of optimalisatie van vakdidactische competenties van aspirant-leraren en leraren uit het werkveld. Het opzet is de lancering van 'vakdidactische leergemeenschappen' (VLG, 'centers of competence') als een vorm van professionele leergemeenschappen (Verbiest, 2011). Op langere termijn kunnen deze VLG vanuit de focus op het eigen vakgebied informatie leveren uit recent vakdidactisch onderzoek, best practices, ondersteuning, training,...

Onderzoeker(s)

• Promotor: Schelfhout Wouter
• Co-promotor: Janssenswillen Paul

Onderzoeksgroep(en)

• Didactica

Project type(s)

• Onderzoeksproject