Elena Ceuppens studeert Taal- en Letterkunde (Nederlands-Engels) aan de UAntwerpen. Ze volgde de module Vroegmoderne literatuur in woord en beeld, onderdeel van het vak ‘Neerlandistiek in de praktijk’. Hiervoor verdiepte ze zich in een specifiek literair genre aan de hand van een welbepaald voorbeeldboek uit de Bijzondere Collecties. Conservator Maartje De Wilde maakte deze tekst klaar voor publicatie en voegde nog extra informatie toe.
Twaalf jaar lang liep ik school op het Onze-Lieve-Vrouwecollege in Antwerpen, wat mijn grote interesse in de jezuïeten heeft gewekt. Ik was dan ook ontzettend onder de indruk toen ik in de collegereeks over vroegmoderne literatuur in aanraking kwam met het 17de-eeuwse Antwerpse embleemboek Afbeeldinghe van d’eerste eeuwe der societeyt Jesu (1640), uit het Latijn vertaald en bewerkt door (onder andere) de jezuïtische dichter en prozaschrijver Adriaan Poirters (1605-1674). Dit boek is de Nederlandse bewerking van de rijkelijk versierde en op folioformaat uitgevoerde feestbundel die ter gelegenheid van het eerste eeuwfeest van de Sociëteit van Jezus is gemaakt. Wil je meer weten over Poirters, lees dan ook de bijdrage van Olivia Schuermans.
Het Latijnse origineel, Imago primi saeculi societas Jesu, verscheen in 1640 en blijft een invloedrijke titel in de geschiedenis van de Jezuïeten, een door Ignatius van Loyola (1491-1556) in 1540 opgerichte katholieke orde. Naast vuurwerk en spektakel, propaganda en toneel op de podia van de jezuïetencolleges, investeerden de jezuïeten ook in drukwerk. In december van hetzelfde jaar verscheen namelijk deze Nederlandse bewerking, in een kleiner kwartoformaat, bij uitgeverij Plantijn waar ook het Latijnse origineel was uitgegeven. De oplage van de Nederlandse editie bedroeg 1525 exemplaren en ze werden verkocht voor 9 gulden per stuk (Van Vaeck 2007, 52). De keuze om niet louter in het Latijn te publiceren was heel bewust, zo kreeg de geschiedenis van de orde een nog breder bereik en kon men ook de 'ongestudeerde gemeynte' laten kennismaken met het gedachtengoed van de orde (Van Vaeck 2007, 52).
Zowel het Latijnse als het Nederlandse werk behoren tot de emblematiek, een 17de-eeuws genre dat afbeeldingen met bijbehorende teksten combineert om de lezer iets bij te brengen. Toch zijn de werken niet louter vertalingen van elkaar. Zo is de Latijnse versie veel langer, onder andere in de prozateksten, en Laurentius Uwens (1589-1641) heeft daar flink in gesnoeid in de Nederlandse versie. Adriaan Poirters nam de hertaling van de vele verzen voor zijn rekening. Met name in de epigrammen (een per definitie korte tekst bij de emblemen) is een verschil merkbaar: die werden niet louter vertaald, maar uitgebreid. Poirters koos ervoor om ze te interpreteren en deed dat - volgens tijdgenoten - zo voortreffelijk dat ze het Latijnse origineel overtreffen (Van Vaeck 2007, 52).
Het belang van het werk, zowel in de originele taal als in vertaling, blijkt niet alleen uit de boeiende publicaties die erover zijn verschenen, maar ook uit de verschillende exemplaren die bewaard zijn. Zo liggen er in de Bijzondere Collecties van de Universiteit Antwerpen maar liefst twee Latijnse exemplaren en één Nederlandse versie van het werk.
Benieuwd naar meer? Luister ook zeker eens naar de podcast die ik hierover maakte met mijn medestudenten Merel Naudts en Olivia Schuermans. De link naar de podcast vind je onderaan deze pagina.
Bron
Uwens Laurentius, Adriaan Poirters, Af-beeldinghe van d’eerste eeuwe der Societeyt Iesu. Antwerpen: Officina Plantiniana, 1640. Universiteitsbibliotheek Antwerpen, Bijzondere Collecties, MAG-P 13.851.
Meer lezen?
- G. Marnef, 'De jezuïeten - Bezielers van de katholieke reformatie in het zeventiende-eeuwse Antwerpen', in: P. Delsaerdt, E. Van Thielen e.a. [ed.], Barokke influencers: Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen. Veurne: Hannibal, 2023, 17-33.
- J. Salsmans, ‘Poirters’ gedichten in de ‘Afbeeldinghe van d’eerste eeuwe…’, in: 'Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, 1940, 37-52.
- M. Van Vaeck, 'Encoding the emblematic tradition of love. The emblems in the Imago primi saeculi societatis [sic, Maartje De Wilde] Jesu (Antwerp 1640) and Poirters's emblematica verses in the Af-beeldingghe van d'eerste eeuwe der societeyt Iesu (Antwerp 1640)', in: E. Stronks, P. Boot [eds.], Learned Love. Proceedings of the Emblem Project Utrecht Conference on Dutch Love Emblems and the Internet (November 2006), 49-72.
Luister op Spotify!
