De wereld in beeld

Aan het begin van mijn stage bij Bijzondere Collecties kon ik enkele dagen in het magazijn rondneuzen en daar ben ik heel wat moois tegengekomen. Nu vind ik het als historicus sowieso al bijzonder om tussen publicaties te staan die in sommige gevallen uit de 16de eeuw komen! Tijden mijn opleiding werd dit ‘historische sensatie’ genoemd en op dit soort momenten kon ik daar ook niet aan ontsnappen. Maar ik was daar om een project op te starten en ik zocht vooral naar objecten met een duidelijke esthetische waarde, zodat ik een sterk visueel aspect naar voor kon schuiven.

Mijn aandacht werd al snel getrokken door een viertal 18de-eeuwse prentenboeken die de eigentijdse lezer met verwondering heeft moeten aanschouwen, zoals mij dat een paar eeuwen later ook overkwam. Deze Cérémonies et coutumes religieuses de tous les peuples du monde bevatten fascinerende gravures die verre oorden en curieuze gebruiken van Amerika tot aan het toenmalige Indië tonen, al zou ik niet kunnen zeggen wat mij daar in eerste instantie zo aan boeide. Waarschijnlijk werd ik bevangen door het onnozele verlangen om die verloren wereld te kunnen beleven of misschien was het wel een vorm van nostalgie naar de periode waarin ik zelf in Azië heb gewoond. Hoewel de Franse taal niet een van mijn sterkste punten is, kon zelfs ik nog begrijpen dat deze werken haast encyclopedische informatie geven over verschillende culturen en hun religieuze (lees: niet-christelijke) gebruiken. Vooral dat laatste is opmerkelijk omdat deze periode gewoonlijk wordt geassocieerd met religieus fanatisme en misplaatste Europese superioriteit.

De illustraties zijn van de hand van Bernard Picart, die in 1711 vanuit Frankrijk naar Amsterdam kwam en daar met volle teugen genoot van de godsdienstvrijheid. In zijn werk legde hij een haast wetenschappelijke precisie aan de dag en de gedetailleerde afbeeldingen kunnen bijzonder accuraat zijn. Dat wil echter niet zeggen dat Picart er in sommige gevallen niet ook behoorlijk naast kon zitten; vermoedelijk werden tempels in Mexico niet omringd door Franse baroktuinen en ik denk ook niet dat boeddhistische monniken een andere anatomie hadden dan de gemiddelde mens. Het is daarom ook niet zo verbazend dat Picart zelf nooit verder dan Italië is geweest en voor zijn informatie dus afhankelijk was van reisverslagen van anderen. Dit maakt het detail in zijn werk des te indrukwekkender!

Bron

Ceremonies et coutumes religieuses de tous les peuples du monde ... avec une explication historique, & quelques dissertations curieuses. Amsterdam: Jean Frederic Bernard, 1723-1736. Universiteitsbibliotheek Antwerpen, Bijzondere Collecties, MAG-P 16.8.