Waar zich vandaag Domein Hof Le Paige bevindt, lag in de middeleeuwen het economische hart van Herentals: het Nieuwland.
Ontstaan van de stad Herentals
Herentals ontstond uit twee kernen: in het noorden een
handelsnederzetting (burgesia) aan de Kleine Nete, en in het zuiden
een landbouwvestiging (villa) rond de
Sint-Waldetrudiskerk. In 1209 schonk Hendrik I, hertog van Brabant,
vrijheidsrechten aan Herentals. De handeldrijvende burgers verkregen daarmee
volledige persoonlijke vrijheid van het feodale gezag van het kapittel van
Bergen, die als heer de regio controleerde.
Stadswording was een geleidelijk proces: pas tegen de tweede helft van de 15de eeuw was Herentals uitgegroeid tot een volwaardige “kleine” Brabantse stad. In het markgraafschap Antwerpen had enkel Lier dezelfde status. Turnhout, Hoogstraten, Arendonk, Geel en Mol bleven “vrijheden”, een tussencategorie tussen stad en dorp.
Bloeiende lakenhandel in de middeleeuwen
Dankzij een gunstige centrale ligging werd Herentals in de 14de en 15de eeuw de economische en politieke “hoofdstad” van de Kempen. De Herentalse ambachtslui produceerden laken van hoge kwaliteit, bestemd voor de export over heel Europa. Twee eeuwen lang vulden het gekletter van weefgetouwen en het gestamp van de volders van ’s ochtends tot ’s avonds de straten van de stad.
Na 1500 werd de productie en uitvoer van linnen van groter belang, het andere basistextiel voor middeleeuwse kledij. Via buitenlandse kooplieden in Antwerpen werd het Herentalse linnen, onder de naam “Arrantales” zelfs tot in Amerika verscheept!
Prestigieuze stenen bouwwerken
Door de economische welvaart kon Herentals vanaf de 15de eeuw een prestigieuze bouwpolitiek voeren. In navolging van elke andere bloeiende laatmiddeleeuwse stad, verrezen tussen de bescheiden huizen de zandstenen lakenhal (later het stadhuis met belfort) en de Sint-Waldetrudiskerk in Brabantse gotiek. Langsheen de aarden omwalling gebouwd werden zes stenen stadspoorten opgetrokken, waarvan twee (de Floris- of Bergpoort en Bospoort) op het Nieuwland ten noorden van de Kleine Nete.
De bouwwoede beperkte zich niet tot het Herentalse grondgebied. Rond 1400 kocht de magistraat een lakenhal in de Hoogstraat in Antwerpen met het oog op de Europese export van het Herentalse kwaliteitslaken. Het economische lot van Herentals is steeds nauw verweven geweest met handelsmetropool Antwerpen. Daarvan getuigen de plannen voor het graven van de “Herentalse Vaart”, een rechtstreekse verbinding te water tussen beide steden. De werken startten in 1486, maar enkel het tracé Antwerpen-Wommelgem werd voltooid.
"Halle van Herentals" te Antwerpen op de kaart van VIRGILIUS BONONIENSIS (1565)
Het oude begijnhof
In de middeleeuwen kende Herentals ook een bloeiend religieus leven. Het oude begijnhof nam ongeveer de helft van de oppervlakte van het Nieuwland in beslag. Er woonden zo’n 300 begijnen, spirituele vrouwen die in groep samenleefden en handenarbeid of onderwijs combineerden met de religieuze praktijk. In tegenstelling tot kloosterzusters legden begijnen geen eeuwige geloften af en leefden ze van hun eigen vermogen of verdiensten.
Pentekening (1516), abdijarchief van Tongerlo/Stadsarchief Herentals. We lezen: "dit is het begyn hoff" en "dit is dat nulant".
Afbraak van het Nieuwland
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tussen de
Nederlanden en Spanje veranderde het economische lot van Herentals voorgoed. De
komende drie eeuwen zou Herentals als garnizoensstad fungeren, waarbij soldaten
op kosten van de bevolking binnen de stadsmuren werden gehuisvest. Omdat de
onregelmatige vorm van het Nieuwland het gebied moeilijk te verdedigen maakte,
werden bij de bouw van de nieuwe stadsomwalling het Nieuwland en het oude begijnhof
afgebroken. Het begijnhof verhuisde naar haar huidige locatie.
Veel handelaars en ambachtslieden verlieten de stad. Landbouw en veeteelt op het omliggende platteland werden belangrijker voor de lokale economie. Herentals werd dankzij een gunstige verkeersligging midden in de Kempen een bescheiden centrum voor de doorvoerhandel.
Meer weten?
- Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Herentals
- Jan-M. Goris, Historische nota met betrekking tot de evolutie van de stedelijke omwalling van Herentals, Historisch Jaarboek van Herentals XXVI, 2017
- Roger Pluys, Tweehonderd jaar fortificaties te Herentals (1576-1775), Historisch Jaarboek van Herentals XIV, 2004
- Jan-M. Goris, Het ontstaan en de betekenis van het Herentalse vrijheidscharter van 1209, Historisch Jaarboek van Herentals XIX, 2009
- Jan-M. Goris, Herentals: van welvarend industrieel centrum tot arme garnizoenstad (1560-1650), Herentalse Bijdragen Nr. 8, 1992