“Armoede is een kwestie van overleven, soms een leven lang”
Scheiding, ziekte, een verhuis, pensioen, een diploma behalen … In de loop van een mensenleven zijn er talloze gebeurtenissen die de kans op armoede kunnen vergroten of verkleinen. Het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid 2024, samengesteld door de Universitaire Stichting voor Armoedebestrijding (Universiteit Antwerpen), onderzoekt dit dynamische fenomeen doorheen de levensloop. Onderzoekers delen hun inzichten en bieden aanbevelingen voor beleidsmakers.
“Armoede kan zich voordoen doorheen de hele levensloop, van wieg tot graf,” vertelt Jill Coene (Universitaire Stichting voor Armoedebestrijding/Universiteit Antwerpen). “Je kan als persoon je eigen levenspad bewandelen, maar onderweg ben je afhankelijk van de kansen die de omgeving biedt en de beperkingen die ze oplegt. Het bestuderen van armoede in een levensloopperspectief is dan ook enorm interessant. Vanuit die invalshoek bundelt het Jaarboek de bevindingen van armoede-experts van verschillende universiteiten.”
In en uit de armoede
Zo onderzochten Anna Mergoni en Ides Nicaise van het HIVA (KU Leuven) als eersten de armoededynamiek van huishoudens over een periode van tien jaar. Uit hun analyses blijkt bijvoorbeeld dat de personen die in het begin van de observatieperiode onder de armoedegrens leefden, gemiddeld nog vijf jaar armoede voor de boeg hadden; voor een persoon met een diploma hoger onderwijs was dat echter gemiddeld slechts drie jaar, voor iemand met onvolledig lager onderwijs gemiddeld tien jaar.
Een andere opvallende bevinding: personen met lage uitkeringen in het aanvangsjaar hebben niet alleen meer kans om met hun gezin in armoede te verzeilen dan personen met een hogere uitkering; ze blijven in vergelijking ook langer in armoede gevangen. Om langdurige armoede te vermijden is het dus noodzakelijk dat de sociale uitkeringen voldoende hoog liggen, besluiten de onderzoekers. Een goede sociale bescherming speelt niet alleen een remediërende rol op korte termijn: ze is ook een investering in de economische veerkracht van mensen. Nog anders gezegd: de theorie dat hogere uitkeringen mensen vasthouden in afhankelijkheid klopt niet.
Intergenerationele hardnekkigheid
Caroline Dewilde (Tilburg University) bestudeerde hoe armoede van generatie op generatie kan worden doorgegeven. Concreet onderzocht ze het verband tussen de financiële situatie van het huishouden toen de respondent ongeveer 14 jaar oud was en de huidige financiële toestand. Om dat te meten, gebruikte ze het begrip ‘financiële deprivatie’: een reeks van tien armoede-indicatoren, zoals het kunnen betalen van huur, vakanties weg van huis en het bezit van een auto of computer.
In alle West-Europese landen blijkt er een positief en statistisch significant verband tussen het ervaren van financiële deprivatie tijdens de jeugdjaren en financiële deprivatie op volwassen leeftijd. De mate van intergenerationele hardnekkigheid is significant kleiner in landen die meer uitgeven aan actief arbeidsmarktbeleid, alsook aan meer passieve bescherming tegen sociale uitsluiting (sociale bijstand, maar ook maatregelen zoals tijdelijke huisvesting voor kwetsbare groepen). Afnemende sociale bescherming, meent de onderzoekster, kan daardoor op de lange termijn mogelijk ‘duurkoop’ dan goedkoop zijn.
Aanhoudende en toenemende inkomensongelijkheid tussen gezinnen
Veerle Audenaert en Joost Bronselaer (Departement Zorg) werkten samen met Kristien Nys Odisee aan nieuwe analyses op basis van data uit de Gezinsenquête 2021. Ze komen tot de bevinding dat alleenstaande moeders het financieel moeilijker hebben dan alleenstaande vaders. De financiële kwetsbaarheid is bovendien zeer uitgesproken voor jonge alleenstaande ouders. Ook jonge ouders in een samengesteld gezin bevinden zich vaker in een financieel kwetsbare positie.
De onderzoekers gingen ook na of de financiële situatie van gescheiden ouders verbetert wanneer ze herpartneren. Samengestelde gezinnen blijken echter pas na acht jaar de inkomenspositie van intacte gezinnen te evenaren. Bovendien herpartnert slechts een beperkt deel van de ouders na een scheiding.
Het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid 2024 wordt voorgesteld tijdens een colloquium op vrijdag 13 december 2024, in de voormiddag, aan de Universiteit Antwerpen (M.001, Sint-Jacobstraat 2, 2000 Antwerpen).
Meer info via https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/usab/onderzoek-usab/jaarboek-armoede/jaarboek-2024