UAntwerp Climate Team

Onderzoek

De maatschappelijke impact van de onderzoeks- en onderwijsacties van de UAntwerpen zijn wellicht de grootste hefboom van de universiteit om klimaatacties te versnellen. Maar als onze universiteit deze rol op zich wil nemen, moet ze ook onze onderzoekers en onderzoeksafdelingen wapenen met de structuur en de vaardigheden die nodig zijn om de brede waaier van duurzaamheids- en klimaatrechtvaardigheidsvraagstukken aan te pakken.

Daarom moet onderzoek in staat zijn om wicked problems aan te pakken door probleemgebaseerd onderzoek te verrichten. Waas et al. beschrijven de uitdaging als volgt:

"Als we ons richten op het aanpakken van "wicked problems", en als we rekening houden met de context waarin duurzaamheidsvraagstukken zich vormen (complexiteit, onzekerheid, diversiteit van waarden), dan is er behoefte aan een nieuwe onderzoeksaanpak die een aanvulling vormt op een monodisciplinaire en zuiver academische aanpak. Deze nieuwe benadering, die "duurzaamheidswetenschap" of duurzaamheidswetenschap en -onderzoek wordt genoemd, is specifieker dan het begrip "wetenschap voor duurzaamheid" of onderzoek voor duurzaamheid. Dit onderscheid gaat verder dan een semantische discussie en heeft verstrekkende gevolgen voor de conceptualisering, uitvoering en organisatie van onderzoek. Duurzaamheidswetenschap is een specifieke interpretatie van onderzoek voor duurzaamheid, gekenmerkt door inter- en transdisciplinariteit en door een expliciete erkenning van het normatieve karakter van onderzoek. Het is geen nieuwe discipline, maar wel een nieuwe onderzoeksaanpak die wordt gekenmerkt door nieuwe vormen van samenwerking."[1]

De EU-financieringsprogramma's voor onderzoek onder de paraplu van Horizon Europe - die  trendsetters zijn wat betreft de financiering van onderzoek en onderzoeksthema's - evolueren meer naar probleemgebaseerd en interdisciplinair onderzoek, waarbij onder meer klimaatactie en duurzaamheid duidelijk worden benadrukt als belangrijke onderzoeksdoelstellingen.

Kennelijk houden individuen en groepen onderzoekers binnen onze universiteit zich al bezig met deze benadering van duurzaamheidsonderzoek, maar de structurele mainstreaming van duurzaamheidsonderzoek aan onze universiteit - zowel binnen de faculteiten als in het centrale departement - is work in progress.


Bereikte mijlpalen


In het Klimaatactieplan 2019 werden een aantal prioritaire actiepunten vastgesteld. Zonder een actieplan of een werkgroep met de capaciteit om deze actiepunten uit te voeren, zijn vele ervan echter niet gerealiseerd.

Er mag echter niet worden vergeten dat interdisciplinaire onderzoeks- en onderwijsinstellingen zoals IMDO, USI en het IOB - samen met andere onderzoeksgroepen die in alle faculteiten zijn ingebed - onderzoeksprojecten en -verbindingen realiseren die wel aansluiten bij de benadering van duurzaamheidsonderzoek. Dit is te danken aan het grote engagement van individuele onderzoekers en onderzoeksgroepen, wat leidt tot een goed bereik van onderzoeksprojecten over onderwerpen als luchtkwaliteit, klimaatrechtvaardigheid, armoede, op de natuur gebaseerde oplossingen, enz.

Toch ontbreekt momenteel een duidelijke universiteitsbrede visie en strategie inzake duurzaamheid in het onderzoek. Dit heeft geleid tot een versnipperd landschap van initiatieven en acties met veel blinde vlekken en een gebrek aan overzicht en zichtbaarheid. Bijgevolg is het vaak moeilijk om het resultaat van acties en de gerealiseerde vooruitgang op te volgen, mensen die gemotiveerd zijn om actie te ondernemen samen te brengen en interdisciplinaire samenwerkingsverbanden in onderzoek op te zetten.

Een evaluatie van de doelstellingen voor 2019:

Een visie van UAntwerpen op duurzaamheid in onderwijs en onderzoek ontwikkelen.

  • Er is geen actie ondernomen met betrekking tot de realisatie van een algemene visie op duurzaamheid in onderzoek.

Schets de deskundigheid van het personeel en de onderzoeksprojecten.

  • De afgelopen jaren heeft IMDO in samenwerking met het RIVA (voorheen ADOC, afdeling onderzoek) een aantal pogingen ondernomen om een schema op te stellen. Het blijkt een uitdaging te zijn om een goede thematische lijst te maken en deze oplijsting voortdurend bij te werken.

Oprichting van een formele werkgroep duurzaamheid en onderzoek aan de UAntwerpen.

  • Het universiteitsbestuur heeft in dit verband geen maatregelen genomen. Idealiter gebeurt dit onder toezicht van de vicerector Onderzoek en RIVA in samenwerking met IMDO, USI en andere relevante academische actoren. Door de werkgroep Onderzoek en Onderwijs van het Klimaatteam is een poging gedaan om voorstellen te lanceren, maar afgezien van individuele acties is het onderzoeksbeleid zo centraal voor de gehele universiteit, dat men vond dat de capaciteit tekortschoot en dat dit moet worden opgepakt door een formele werkgroep met volledige vertegenwoordiging van alle relevante belanghebbenden.

Ontwikkelen van een handboek met goede praktijken over hoe duurzaamheid te integreren in het uitvoeren van onderzoek (bv. beperken van transport, afval), dat RIVA (voorheen ADOC) samen met een overzicht van financieringsmogelijkheden kan verspreiden. Het doel is om onderzoekers te inspireren en te stimuleren en niet om de administratieve lasten te verhogen.

  • In dit verband zijn geen maatregelen genomen.

Een Antwerps stadslab opstarten om complexe duurzaamheidsuitdagingen te onderzoeken (en/of deelname aan Stadslab2050 intensifiëren).

  • Hieraan is geen gevolg gegeven. Stadslab2050 is opgeheven door de stad Antwerpen.

De zichtbaarheid van het succesvol integreren van duurzaamheid en interdisciplinariteit in onderzoek vergroten.

  • Er waren zeker acties die met succes duurzaamheid en interdisciplinariteit in beeld brachten, zoals Curieuzeneuzen. Dit was echter te danken aan de kracht van deze projecten, niet aan het feit dat er vanuit de universiteit een platform werd gecreëerd.


Doelstellingen


In termen van de ontwikkeling van duurzaamheid heeft het onderzoek aan de UAntwerpen drie belangrijke doelstellingen:

  • Een visie en actieplan voor duurzaamheidsonderzoek ontwikkelen op basis van scenarioplanning;
  • De duurzaamheidswetenschap ondersteunen en mainstreamen als de dominante onderzoeksbenadering om duurzaamheidsvraagstukken aan te pakken.
  • Een ethisch kader en een beleid ontwikkelen om afstand te nemen van bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken om onderzoek te financieren.


Acties


Ontwikkeling van een visie en actieplan voor duurzaamheidsonderzoek

Ontwikkelen van een visie en actieplan voor duurzaamheidsonderzoek op basis van scenarioplanning (zoals hier uitgelegd).

  • Indicator: tegen december 2023 is een visie en actieplan ontwikkeld.

Een formele werkgroep van deskundigen inzake duurzaamheidsonderzoek oprichten onder toezicht van de vicerector Onderzoek.

Integratie van duurzaamheidswetenschap in ons onderzoek en ondersteuning van inter- en transdisciplinaire samenwerking

RIVA ondersteunt onderzoekers bij het ontwikkelen van duurzaamheidswetenschappelijke projecten en financieringsaanvragen.

  • Indicator: RIVA beschikt over een 'helpdesk' voor vragen over interdisciplinaire samenwerking en duurzaamheidswetenschap;
  • Indicator: RIVA heeft een informatiepagina over duurzaamheidswetenschap op hun website

Steun voor initiatieven die zich met interdisciplinair en duurzaamheidsonderzoek willen bezighouden

  • Indicator: RIVA beschikt over een 'helpdesk' voor vragen over interdisciplinaire samenwerking en duurzaamheidswetenschap;
  • Indicator: er worden netwerkevenementen over interdisciplinaire en duurzaamheidswetenschap georganiseerd;
  • Indicator: opstarten van een lerend netwerk inzake interdisciplinair en duurzaamheidsonderzoek.

In alle sjablonen, presentaties, projectaanvragen en ondersteunende documenten de concepten, ideeën en aspecten van duurzaamheidswetenschap mainstreamen. Normatieve duurzaamheidsdoelstelling opnemen als onderdeel van elke interne financieringsaanvraag.

  • Indicator: alle interne aanvraagformulieren (zoals BOF-financiering) bevatten een onderdeel over de duurzaamheidswetenschappelijke aspecten van het onderzoek...;
  • Indicator: alle interne aanvraagformulieren (zoals BOF-financiering) includeren een onderdeel over de geschatte koolstofvoetafdruk van het onderzoeksproject en bevatten een koolstofcompensatiebegroting;
  • Indicator: alle projectaanvragen van UAntwerpen hebben een budget voor koolstofcompensatie opgenomen in het budgetoverzicht;
  • Indicator: de duurzaamheidswetenschappelijke benadering wordt geïntegreerd in alle presentaties van RIVA en ondersteunende documenten voor financieringsaanvragen voor onderzoek.

Workshops over "Wat is duurzaamheidswetenschap en het delen van beste praktijken".

  • Indicator: er worden workshops georganiseerd.

Trainingen voor promovendi en postdoctorale onderzoekers over interdisciplinaire onderzoeksmethoden.

  • Indicator: Opleidingen aan de Antwerpse Doctoral School

Een ethisch kader ontwikkelen en zich distantiëren van bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken voor de financiering van onderzoek.

Een verbeterd kader voor onderzoeksethiek en -integriteit ontwikkelen dat afdwingt dat onderzoek niet onduurzaam is en dat duurzaamheidswetenschap aanmoedigt.

  • Indicator: start van het proces met de Onderzoeksraad en de Commissie Wetenschappelijke Integriteit;
  • Indicator: er wordt een ethisch kader voor duurzaam onderzoek ontwikkeld onder toezicht van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit.

Financiering van onderzoek: de financiering van onderzoek transparanter maken en belangenconflicten vermijden (UAntwerp-code §2.9) Hoe zorgen we ervoor dat onderzoek altijd als objectief en in het algemeen belang wordt beschouwd?

  • Indicator: start van het proces met de Onderzoeksraad en de Commissie Wetenschappelijke Integriteit;
  • Indicator: er wordt een ethisch kader voor duurzaam onderzoek ontwikkeld onder toezicht van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit, waarin de financiering van onderzoek aan bod komt.

Alle onderzoeksfinanciering van fossiele-energiebedrijven verbieden, vergelijkbaar met de financiering van kankeronderzoek door tabak (zie Initiatief voor Fossielvrij Onderzoek).

  • Indicator: bespreking en formele aanbeveling over ESG-criteria voor het verbieden van particuliere organisaties die onderzoek financieren (voorbeeld Princeton University);
  • Indicator: besluit om de financiering van toekomstige onderzoeksprojecten te verbieden op basis van bovengenoemde criteria.


Indicatoren


Zie hierboven.


Uitdagingen


Een duidelijke uitdaging voor interdisciplinair werk is het verkokerde karakter van de universiteit in departementen en faculteiten met sterke focus op de eigen disciplines. Deze verkokering is vaak moeilijk te overbruggen als het gaat om onderzoeksfinanciering of administratie. Een visie en strategie inzake duurzaamheidsonderzoek zal moeten worden ontwikkeld op basis van een inclusief debat en sterke steun van het management en de onderzoeksafdeling van de UAntwerpen (RIVA).

Een andere uitdaging is wellicht de kennisachterstand van onderzoekers om zich met interdisciplinair onderzoek bezig te houden en het gebrek aan context en omgeving waarin zij dit kunnen leren.


[1] Waas et al., 2010, Nota Commissie Duurzaam Hoger Onderwijs 2019: https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/31677.