Prettig perfect

Isabelle Vloeberghs, studentenpsycholoog UAntwerpen:
We merkten op dat het aantal studenten dat met perfectionisme kampt, stelselmatig vergroot. Ongeveer 30% van de studenten die zich aanmelden op de Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding, ervaart psychologi­sche problemen. Meestal gaat dit over het zoeken naar een eigen identiteit, gebrek aan zelfvertrouwen, angst (inclusief faal­angst) en depressie.

Uit gesprekken met deze studenten blijkt dat perfectionisme niet zelden een rol speelt bij het ontstaan van deze problemen. Dit blijkt ook uit literatuuronderzoek: perfectionisme is niet echt een diagnose op zich, maar kan faalangst, uitstelgedrag, depressie, eetproblemen, … in de hand werken.

Isabelle Vloeberghs, studentenpsycholoog UAntwerpen:
Stress wordt de ziekte van de 21ste eeuw genoemd. In deze drukke en individualistische maatschappij lijkt perfectionisme een goede voedingsbodem te vinden. Het onderwijs is een mooi voorbeeld.

Elk kind wordt van bij het prille begin gescreend op allerlei problemen, er worden – zodra een gering ‘tekort’ wordt vastgesteld – allerlei behandelprogramma’s opgestart om het kind bij te spijkeren. Deze remediëringspedagogiek is toe te juichen, iedereen wil maximale ontwikkelingskansen voor zijn of haar kinderen. Maar we moeten erkennen dat we hiermee impliciet zeggen aan ouders: 'Uw kind moet perfect zijn, en dat is ook mogelijk'. 

Alles moet trouwens mogelijk zijn. Onze inschrijvende studenten zeggen dit zo vaak: 'Als ik het echt wil, zal het me lukken'. Een goede motivatie is inderdaad een mooie start, maar met een groot tekort in de wiskunde-voorkennis kan je echt niet slagen in een opleiding als informatica bijvoorbeeld. Het realisme, een mooie bescherming tegen perfectionisme, is soms ver zoek.

Bovendien wordt het perfecte plaatje maar al te vaak als standaard naar voren geschoven: regelmatig vertellen studenten over de stress die sociale media zoals Facebook teweegbrengen. Continu geconfronteerd worden met de perfecte versies van anderen geeft al gauw de indruk dat je steeds achterop hinkt.

Sara Backx, studentenpsycholoog UAntwerpen:
Perfectionisme kan je beschrijven als een manier van denken, voelen en doen. Kenmerkend is een negatieve denkstijl waarbij de focus ligt op fouten, jezelf continu afbreken of kritiek heel persoonlijk opvatten.

Perfectionisten hebben vaak de kernovertuiging dat ze niet goed genoeg zijn of slechts aanvaard zullen worden als ze altijd overal perfect in zijn. Ze lijken helemaal met hun prestaties samen te vallen ('Ik ben mijn prestaties'), waardoor kritiek op een prestatie al snel aanvoelt als kritiek op hun volledige persoon.

Uiteraard brengt dit negatieve gevoelens zoals ontevredenheid, spanning, boosheid of angst met zich mee. Vaak gaan deze studenten ook gebukt onder schuldgevoelens, wat perfectionisme heel hardnekkig maakt. Iets minder je best doen is geen evidente zaak: liever een tandje bijsteken dan een stemmetje in je hoofd dat continu zegt dat het nemen van ontspanning puur tijdverlies is en met een giga-schuldgevoel opgezadeld zitten.

Meestal doen perfectionisten dan ook te veel hun best en gaan ze over hun eigen (lichamelijke) grenzen. Maar even vaak hebben ze last van uitstelgedrag: 'Als het niet perfect kan, doe ik het liever niet'. 

Ook anderen blijven niet altijd gespaard: een perfectionistische student schopt bij een groepswerk ongewild tegen de schenen van medestudenten als hij al het werk naar zich toetrekt of heel erg kritisch wordt voor het werk van anderen.’

Isabelle Vloeberghs, studentenpsycholoog UAntwerpen:
Uiteraard kan perfectionisme mooie resultaten opleveren. Een tijdlang was het bon ton om jezelf perfectionistisch te noemen, bijvoorbeeld bij een sollicitatiegesprek.

Het ongezonde van perfectionisme, zoals we ernaar kijken bij studentenbegeleiding, is het stroeve in het denken, het negatieve, overkritische. Goed is niet genoeg, mensen breken zichzelf af.

In onderzoek wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen zelfkritisch en prestatiegericht perfectionisme.

• De eerste vorm neigt naar zelfsabotage: je kan niet blij zijn met een bereikt resultaat, want het had altijd beter gekund.
  Deze vorm wordt geassocieerd met (veel) stress, depressie, enz.
   
• De tweede vorm is meer gericht op het bereiken van goede prestaties, door bijvoorbeeld nauwgezet te werken, regelmatig te controleren.
  Maar er is meer groei mogelijk: studenten zijn tevredener, worden meer gewaardeerd door anderen, ervaren minder stress.
  Dit perfectionisme wordt geassocieerd met goede prestaties, maar kan natuurlijk ook ‘té’ worden, en overslaan in een zelf-afbrekende, negatieve denk- en levensstijl.

Sara Backx, studentenpsycholoog UAntwerpen:
In ons werkboek Prettig perfect laten we studenten nadenken over de dingen die ze waardevol vinden in hun leven.

Als perfectionisme een te grote plaats inneemt, kunnen ze immers de voeling met zichzelf verliezen. Zo komt een student bijvoorbeeld tot het besef dat er meer is in het leven dan studeren alleen en kan hij ervoor kiezen om opnieuw tijd te investeren in een verloren gegane hobby.

Het is wel belangrijk dat het niet bij dromen alleen blijft, daarom laten we studenten ook concrete doelstellingen formuleren. Kleine stappen zijn een goed begin: een keertje naar buiten komen zonder make-up, een uurtje minder studeren, … Dit uiteraard met respect voor de positieve kanten van perfectionisme, het is niet de bedoeling dat ze van zichzelf een 'je m'en foustiste' maken. Dat zou ook niet werken.

Een beetje minder je best doen, kan al heel bedreigend zijn. De lat af en toe wat lager leggen en leren omgaan met de daarbij horende schuldgevoelens is wat we met het werkboek beogen.

Tot slot bekijken we hoe perfectionistische studenten meer voeling kunnen krijgen met anderen om een 'lonely-at-the-top'- scenario tegen te gaan: hoge verwachtingen hebben van anderen werkt niet altijd constructief.

Evenmin is het kort door de bocht om anderen louter te bekijken als controleurs, saboteurs, concurrenten, … wat een perfectionistische bril wel eens doet. Met verschillende oefeningen proberen we deze bril weer wat rozer te maken en de focus te verleggen naar samenwerking met anderen: als dat lukt, verdwijnt het ongezonde perfectionisme al een beetje.